Η Γενοκτονία των Ποντίων

*του Γρηγόρη Γιοβανόπουλου

Πόντος στον Όμηρο, είναι η ανοιχτή θάλασσα. Η αχανής, πλατιά και ανεξερεύνητη: «Πόντος αλός» (Ιλ. Φ 59). Τη λέξη, ο Όμηρος, τη χρησιμοποιεί σε αντίθεση με τη στεριά: «Γαίης και πόντοιο» (Ιλ. Θ 479) [ξηρά και θάλασσα].

Είναι ακόμη και το απέραντο τρικυμισμένο πέλαγος, στον Πόντο, «ποντοπορούν» με γερά σκαριά «ποντοπόρα» (Οδ. Μ 69). 

Κάποτε φτάνουν στον  «Θρηίκειον Πόντον» στο Θρακιώτικο πέλαγος δηλαδή, περνάνε τον Ελλήσποντο και την Προποντίδα και συναντούν τον άξενο (=αφιλόξενο), μαύρο, σκοτεινό πόντο που για να τον καλοπιάσουν, τον ονομάζουν Εύξεινο (=φιλόξενο).

Αποβιβάζονται στα Ασιατικά παράλια της σκοτεινής Μαύρης Θάλασσας, ψάχνοντας για μέταλλα: χαλκό, άργυρο, χρυσό. Τη γη αυτή που κατακτούν και οικίζουν, την ονομάζουν συνεκδοχικά, Πόντο. Απωθούν στο εσωτερικό, τους ιθαγενείς λαούς που κατέχουν τα μέταλλα: Τους Χάλυβες, ακόμη τους Σκυθινούς, Κιμμέριους, Δρίλες, Μάκρονες, Κερκίτες και άλλους. 

 

Εξάγουν από τα μεγάλα τους λιμάνια στο Αιγαίο αλίπαστα και ξυλεία:  «Από την Αμισσό και την Τραπεζούντα περνούσε το σιδηρομεττάλευμα και ο χάλυψ που προέρχονταν από την Αρμενία και κατευθύνονταν στο Αιγαίο».(Μιχαήλ Σακελλαρίου, Προποντίς και Εύξεινος Πόντος.)

Ακολουθεί η Περσική κατοχή. Ο Πόντος αποτελεί τμήμα Σατραπείας υπό την ονομασία Δασκύλειον και μετά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στην περίοδο των Επιγόνων ιδρύεται το κράτος του Πόντου. Από τους Μιθριδατίδες (302-63 π.Χ.).

Οι διάδοχοι του Μιθριδάτη Α επεξέτειναν το κράτος. Τη μεγαλύτερη έκταση απέκτησε επί Μιθριδάτη ΣΤ του Ευπάτορος (132-63 π.Χ.). Ο πληθυσμός στην ενδοχώρα είχε εξελληνιστεί. Επικρατούσε η Ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός αστικός τρόπος ζωής.

Ο Ευπάτωρ με Ελληνική παιδεία στηριζόταν σε Έλληνες αξιωματούχους. Ηττάται το 63 π.Χ. από το Ρωμαίο Πομπήιο. Αρχίζει η Ρωμαϊκή κατοχή.

Κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο ο Πόντος οργανώθηκε στην αυτοτελή «διοίκηση» της «υπαρχίας της Ανατολής». Κατά τον 8ο αιώνα τα εδάφη του εντάχθηκαν σα θέματα  Κολωνίας  , Αρμενιακών (Αμάσεια) , Παφλαγονίας  (Γάγγρα),Χαλκίας (Τραπεζούντα).Μετά την Άλωση από τους Σταυροφόρους  (1204 μ. Χ. ) ο Αλέξιος Α ίδρυσε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας που καταλύθηκε το 1461 από τους Τούρκους.

Ακολουθούν περίοδοι διωγμών , εξισλαμισμών , εκτουρκισμών (π.χ. Σούρμενα, Τραπεζούντα), σφαγών, μαζικών εκτοπίσεων –ιδιαίτερα από το 1916 μέχρι το 1923- και εξόδου των Ποντίων από τις πανάρχαιες ρίζες τους.

Η επανάσαση των Νεοτούρκων (1908) προκαθόρισε και  την τύχη των Ελλήνων, Αρμενίων, Κούρδων κ.α. μειονοτήτων που ζούσαν στην  Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η  ιδεολογία των νεαρών αξιωματικών που επικρατούν (Ενβέρ, Ταλαάτ, Τζεμάλ), εκφράζει τον  Τουρκικό εθνικισμό . Όταν βέβαια έγινε κυρίαρχη και επίσημη ιδεολογία του κράτους τα πράγματα έγιναν απείρως χειρότερα. Έτσι η κυρίαρχη αυτή αντίληψη του τουρκικού εθνικισμού εγκαταλείπει τον «πανισλαμισμό» του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ, που πίστευε πως ο Σουλτάνος με το αξίωμα του Χαλίφη θα ήταν ο πν

ευματικός αρχηγός όλων των Μουσουλμάνων, εγκαταλείπει επίσης τις φιλελεύθερες απόψεις που είχαν διατυπωθεί από ορισμένους Νεότουρκους (κυρίως του Παρισιού για την κατάργηση των θρησκευτικών, φυλετικών ή εθνικών διακρίσεων και για την επιβολή ενός «ομοσπονδιακού συστήματος» διακυβέρνησης , στα όρια του οποίου οι υπόλοιπες εθνότητες θα απολάμβαναν δικαιώματα ισονομίας, ισοπολιτείας και σχετικής αυτονομίας. 

Οι Νεότουρκοι εθνικιστές  τάσσονται εναντίον των κοσμοπολίτικων κοινωνιών της  Πόλης, της Θεσσαλονίκης, της Σμύρνης όπου Έλληνες Τούρκοι , Εβραίοι, Αρμένιοι, Αλβανοί, Σλάβοι, διαβιούν μαζί, συναλλάσσονται, αλληλεπιδρούν, εξελίσσονται. Εξάπτουν το φυλετικό εθνικισμό κατά των μειονοτήτων και υποστηρίζουν στην πράξη ότι μόνο το τουρκικό στοιχείο πρέπει να αναδειχθεί και να επιβληθεί «διά πυρός και σιδήρου».

Σημαντικό και όχι μόνο ρόλο σ ‘ αυτή την εθνοκεντρική ιδεολογία έπαιξαν οι ξένοι επενδυτές και κερδοσκόποι και κυρίως οι Γερμανοί που με όραμα την παγκόσμια κυριαρχία και όχημα  την Drag nach Osten  διεισδύουν από το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και με πολυπληθείς αποστολές εκπαιδεύουν τον τουρκικό στρατό, φτιάχνουν σιδηροδρόμους , ιδρύουν εταιρείες δημιουργώντας σχέσεις υποτέλειας και εξάρτησης στην παραπαίουσα Αυτοκρατορία.

Οι Νεότουρκοι αποδεικνύουν ότι είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι όταν στο συνέδριό τους που γίνεται στη Θεσσαλονίκη το 1911 διακηρύσσουν:

«Η Τουρκία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα, όπου η μωαμεθανική θρησκεία και οι μωαμεθανικές αντιλήψεις θα κυριαρχούν και κάθε άλλη θρησκευτική προπαγάνδα θα καταπνίγεται... Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η πλήρης οθωμανοποίηση όλων των υπηκόων της Τουρκίας. Και είναι ολοκάθαρο ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει με την πειθώ. Αρα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένοπλη βία... Το δικαίωμα των άλλων εθνοτήτων να έχουν δικές τους οργανώσεις θα πρέπει να αποκλειστεί. Κάθε μορφή αποκέντρωσης και αυτοδιοίκησης θα θεωρείται προδοσία προς την τουρκική αυτοκρατορία». (Απόφαση του Συνεδρίου των Νεότουρκων και του κόμματος εξουσίας Ενωση και Πρόοδος - Νοέμβριος 1911).

Οι Γερμανοί όμως είναι και εδώ παρόντες. Ο Στρατηγός Λίμαν φον Σάντερς εκπονεί το σχέδιο εκτόπισης των Ελλήνων και διακηρύσσει: «Σας διαβεβαιώνω ότι οι παγωνιές και το κρύο του χειμώνα, οι βροχές και η μεγάλη υγρασία, ο ήλιος και η τρομερή ζέστη του καλοκαιριού, οι ασθένειες του εξανθηματικού τύφου και της χολέρας, οι κακουχίες και η ασιτία, θα φέρουν το ίδιο αποτέλεσμα που λογαριάζετε εσείς με το δικό σας σχέδιο, δηλαδή  να τους ξεκαθαρίσετε με τις σφαγές»

Και συνεχίζει επιχειρηματολογώντας: «Με το σύστημα που σας προτείνω, ο θάνατος τους είναι βέβαιος. Επιπλέον, οι γυναίκες τους δεν θα γεννούν και έτσι θα λυθεί το δημογραφικό σας πρόβλημα, ενώ η μισητή και άτιμη ράτσα των Ελλήνων θα ξεκληριστεί και θα χαθεί για πάντα μέσα σε μια γενιά και εσείς θα αποκτήσετε μια συμπαγή τούρκικη ομοιογένεια» Φοβερός στρατηγός ε;; Τίμησε τη στολή και τη χώρα που εκπροσωπούσε!!!!

Για την υλοποίηση των σχεδιασμών είχε δημιουργηθεί μια παρακρατική οργάνωση με την επονομασία Ειδική Επιτροπή (Teskilat i Mahsusa), για να φέρει εις πέρας τις εκτοπίσεις. Η δράση της Επιτροπής θα ξεκινήσει τη δράση της με τους Ελληνες της Ιωνίας. Ο Taner Aksam γράφει: «Η δράση της εναντίον του "εσωτερικού εχθρού" είχε αρχίσει πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εκτόπιση του ελληνικού πληθυσμού του Αιγαίου, μέσω τρομοκρατίας και απαλλοτρίωσης των ιδιοκτησιών του, είχε πραγματοποιηθεί ως μέρος του σχεδίου για την ομογενοποίηση της Ανατολίας». 

Οι περιβόητοι «επενδυτές» της εποχής δείχνουν και αυτοί τις «ευαισθησίες τους:

Σε μια προκήρυξη  της η «Γερμανική Τράπεζα της Παλαιστίνης» έγραφε: «Αν πεινούμε και υποφέρουμε  εμείς οι Τούρκοι αιτία είναι οι γκιαούρηδες που κρατούν στα χέρια τους  τον πλούτο μας και  το εμπόριό μας. «Ως πότε θα ανεχόμαστε τις προκλήσεις τους; Μποϋκοτάρετε τα προϊόντα τους σταματήστε  κάθε δοσοληψία μαζί τους. Τι την  θέλετε την φιλία τους;  Ποιο το όφελός να  συναδελφώνεστε   και να προσφέρετε με τόση ειλικρίνεια την αγάπη και τον πλούτο  σας;»

Έτσι το εθνικιστικό όραμα των Νεοτούρκων αρχίζει να υλοποιείται με τους διωγμούς και τις εκτοπίσεις των μη τουρκικών εθνοτήτων που ζούσαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι ομαδικές εκτοπίσεις, τα περιβόητα τάγματα εργασίας «Αμελέ Ταμπουρού», οι ατελείωτες και μαρτυρικές πορείες των Ελλήνων κορυφώθηκαν με τη γενοκτονία των Ποντίων  αλλά και των Αρμενίων.

Σε τηλεγράφημα της 25^ης -7-1920 της επιτροπείας Ποντίων προς τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο διαβάζουμε: «Πανταχόθεν του Πόντου αγγέλλονται σφαγαί…. Εις Κερασούντα…εις Τραπεζούντα και αλλού… Εάν κατάστασις αύτη συνεχισθεί , Ελληνισμός Πόντου εξαφανισθήσεται ,πριν η διπλωματία προλάβει ασχοληθεί περί αυτού…»(ΥΠΕΞ Τμήμα Α Φακ. Ι/4 Αρ.Πρωτ.9659, 25-7-1920).

Το έγκλημα της γενοκτονίας εντάσσεται στα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 9-12- 1948 ,ενέκρινε παμψηφεί το σχέδιο σύμβασης για την πρόληψη και την καταστολή της  γενοκτονίας ,ενώ την ίδια ημερομηνία , υπογράφτηκε στο Παρίσι η σχετική διεθνής σύμβαση , που τέθηκε σε ισχύ στις 12-1-1951.

Το έγκλημα της γενοκτονίας περιέχει σύνθετα στοιχεία από νομική και κοινωνιολογική άποψη. Αυτό που ο διαχωρίζει από τα αντίστοιχα εγκλήματα κοινού ποινικού δικαίου, είναι η ιδιαίτερη εγκληματική πρόθεση, το αντικείμενο ου εγκλήματος , η ιδιαίτερη τεχνική της διαπράξεώς του και οι ιδιαίτερες συνέπειές του.

Τρεις είναι οι βασικοί τύποι της γενοκτονίας: Η φυσική, η βιολογική και η πολιτιστική.

Θα δούμε παρακάτω πως στην περίπτωση των Ποντίων εφαρμόστηκαν όλοι οι τύποι. Η εκστρατεία εξόντωσης χωρίζεται σε δύο χρονικές φάσεις: α’ φάση 1914-1918 και β’ φάση 1919-1923. Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων ίσως δεν μαθευτεί ποτέ με ακρίβεια, όμως με διάφορους υπολογισμούς υπολογίζεται σε 1.400.000 εκ ων οποίων 353.000 Ελληνοπόντιοι. Η τριανδρία των Νεοτούρκων Ταλαάτ, Ενβέρ και Τζεμάλ συνεπικουρούμενη από τον «πανάξιο» Γερμανό Στρατηγό Λίμαν φον Σάντερς εφάρμοσε αρχικά αποτελεσματικά το σχέδιο της γενοκτονίας .Πληθώρα διπλωματικών εγγράφων και τουρκικών αρχειακών πηγών αποδεικνύουν την ύπαρξη του οργανωμένου σχεδίου εξόντωσης των Ελλήνων.

Αργότερα (1915) οι διώξεις συνεχίστηκαν με τη μέθοδο των εργατικών ταγμάτων (Αμελέ Ταμπουρού) όπου υπηρετούσαν μόνο Έλληνες και Αρμένιοι. Από το 1914 έως το 1918   εξοντώθηκαν 257.019 Έλληνες με αυτή τη μέθοδο. Η λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν αποτέλεσε και το τέλος των δεινών των Ελλήνων του Πόντου. Στις 19 Μαΐου 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα και ξεκινά η δεύτερη φάση της γενοκτονίας με αρχηγό τον Λαζό Οσμάν Αγά τον επονομαζόμενο Τοπάλ (χωλό) λόγω του τραυματισμού του στη μάχη των Γιαννιτσών κατά τους Βαλκανικούς πολέμους.

Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την εξόντωση των Ποντίων είναι :Επιστράτευση και εξόντωση των νέων ,εργατικά τάγματα ,στρατόπεδα συγκέντρωσης , αλλά και απαγχονισμοί ύστερα από μεθοδευμένες δίκες .Η τραγωδία ήταν τόσο συγκλονιστική και εκτεταμένη ,ώστε οι ύπατοι αρμοστές της Αγγλίας της Γαλλίας της Ιταλίας και της Ιαπωνίας αναγκάστηκαν να διαμαρτυρηθούν με κοινή επιστολή τους προς τον ίδιο τον Κεμάλ. Η απάντησή ήταν κυνική και επιβεβαίωσε ότι όλα ήταν γνωστά στην τουρκική Κυβέρνηση και γίνονταν κατόπιν διαταγών της.

Η ιστορική έρευνα των τελευταίων ετών έχει φέρει στο φως πολλά έγγραφα και μαρτυρίες που τεκμηριώνουν το τεράστιο αυτό έγκλημα. Έτσι στην περίπτωση των Ποντίων αλλά και των άλλων Ελλήνων της Μ. Ασίας έχουμε τις εξής πράξεις που εμπίπτουν στις διατάξεις της σύμβασης περί γενοκτονίας.

1. Σχεδιασμένη δολοφονία των μελών μιας συγκεκριμένης εθνικής ομάδας.

2. Σοβαρή προσβολή της σωματικής και διανοητικής ακεραιότητάς τους.

3. Υποβολή σε συνθήκες διαβίωσης που μπορούν να επιφέρουν πλήρη ή μερική καταστροφή της εθνικής ομάδας.

4. Βίαιη μεταφορά παιδιών σε άλλη εθνική ομάδα.

Στις 24-2-1994, η Βουλή των Ελλήνων , με ομόφωνη απόφασή της αναγνώρισε τη γενοκτονία των Ποντίων και όρισε τη 19^η Μαΐου ως ημέρα  Εθνικής μνήμης της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού.  Η  εισηγητική έκθεση του Σχεδίου νόμου  μεταξύ άλλων ανέφερε…. «Η Κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ ομόφωνα αποδέχτηκε την πρόταση του Προέδρου κ. Ανδρέα Παπανδρέου , ύστερα από επιστολή που έστειλαν οι Πόντιοι Βουλευτές για κατάθεση πρότασης για επίσημη αναγνώριση από τη Βουλή των Ελλήνων ,της γενοκτονίας των 353.000  Ποντίων που έγινε από τους Τούρκους από το 1916 ως το 1923 και καθιέρωση της 19^ης Μαΐου ως «Ημέρας μνήμης της Γενοκτονίας»

Έτσι εμείς οι Ποντιακής καταγωγής Βουλευτές του ΠΑΣΟΚ καταθέτουμε την ακόλουθη πρόταση νόμου και ζητούμε από τον Πρόεδρο της Βουλής να επισπεύσει τη σχετική συζήτηση ώστε η 19^η Μαΐου 1992 να αποτελέσει την πρώτη επίσημα αναγνωρισμένη Ημέρα Μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων.

                                                           ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ

«Η 19^η Μαΐου αναγνωρίζεται σαν ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων»

ΑΡΘΡΟ 1

«Ορίζεται η 19^η Μαΐου ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων»

ΑΡΘΡΟ 2

«Το πλαίσιο ,ο χαρακτήρας και το περιεχόμενο των εκδηλώσεων μνήμης , καθορίζονται με Προεδρικό Διάταγμα που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Προεδρίας της Κυβερνήσεως , ύστερα από γνώμη ων Ποντιακών σωματείων , των ειδικών επί του θέματος επιστημόνων και των αρμοδίων ιδρυμάτων».

ΑΡΘΡΟ 3

«Η ισχύς του παρόντος νόμου αρχίζει από η δημοσίευση του στην εφημερίδα ης Κυβερνήσεως».

                                                                                      Αθήνα 30 Μαρτίου 1992

                                                ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΝΤΕΣ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ

Ακολουθούν οι υπογραφές των 22 Βουλευτών……

Για την Ιστορία η συγκεκριμένη πρόταση δεν προωθήθηκε από την τότε Κυβέρνηση και επανήλθε στις 23 Φεβρουαρίου του 1994 όπου και ψηφίστηκε την επομένη 24-2-1994