Κρίσεις για τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής

*του Γρηγόρη Γιοβανόπουλου

 

90  χρόνια πέρασαν από το καλοκαίρι του 1922και την μεγάλη καταστροφή που σημάδεψε ανεξίτηλα την πορεία του Ελληνισμού.

 

Η μικρασιατική τραγωδία ήταν όχι μόνο μια σκληρή στρατιωτική ήττα αλλά κυρίως μια  πολιτική  ήττα και μια άνευ προηγουμένου απομόνωση της Ελλάδας, απομόνωση που συγκρίνεται μόνο με αλήστου μνήμης εποχή του 1897.

 

Η Ελλάδα των 2 ηπείρων και των πέντε θαλασσών , η Ελλάδα η «σεβαστή εις τους φίλους και η τρομερά εις τους εχθρούς» δεν υπήρχε πια. Και αν η Ελλάδα που οραματίστηκε ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε μόνο εφήμερα και ίσως μέσα στα όνειρα των Ελλήνων , η Ελλάδα που ήταν σεβαστή στους συμμάχους και τρομερή στους εχθρούς υπήρξε . Ήταν η Ελλάδα των βαλκανικών πολέμων , η Ελλάδα του Σκρα ντι Λέγκεν , η Ελλάδα της νίκης , η Ελλάδα της Μ. Ασίας. Αυτήν την Ελλάδα έβαλαν στο στόχαστρο εχθροί και φίλοι, ξένοι αλλά και δικοί μας.

 

Τα αίτια αυτής της απομόνωσης και αποτυχίας δεν ήταν μόνο καθαρά στρατιωτικά όπως υποστήριζε ο Ι. Μεταξάς (ο ρόλος του οποίου θα αναλυθεί σε επόμενο άρθρο) αλλά κυρίως πολιτικά. Η επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μ. Ασία ήταν καθαρά εθνικό αλλά και πολιτικό ζήτημα. Ποιος πολιτικός άνδρας θα άφηνε αβοήθητους τους Έλληνες της Μικρασίας στο τουρκικό μαχαίρι και ποιος θα έμενε ουδέτερος και ασυγκίνητος όταν οι δυνάμεις της Αντάντ αποφάσιζαν να διαμελίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία; Η  απόφαση αυτή αναμένονταν από αιώνες και η Ελλάδα ως ένας εκ των  νικητών του πολέμου και έχοντας ιστορικά και εθνικά δικαιώματα στην παραλία της Ιωνίας έπρεπε να σπεύσει.

 

Το λεπτό ζήτημα εδώ είναι η ενέργεια από κοινού με τις δυνάμεις της Αντάντ και όχι η αντίθεση με τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις αυτών . Εκμεταλλευόμενοι τις βλέψεις τους και όχι ποντάροντας στις αντιθέσεις τους.

 

Πολλοί κατηγόρησαν τον Ελ. Βενιζέλο γενόμενοι μετά Χριστόν προφήτες  για τυχοδιωκτική πολιτική, αποφεύγοντας βέβαια να εξηγήσουν ικανοποιητικά το γιατί οι διάδοχοί του δεν ακολούθησαν άλλη πολιτική . Το ζήτημα αυτό θα είναι το θέμα ενός άλλου άρθρου στο οποίο θα αναφερθούν οι θέσεις του Βενιζέλου, του Γούναρη , του Λόυντ Τζωρτζ, του Κλεμανσό, του Ουίλσον καθώς και οι προειδοποιήσεις των δυνάμεων για την επικείμενη επιστροφή του Κωνσταντίνου. Επίσης θα αναφερθούν οι θέσεις του κυνικότατου Ουίνστον  Τσόρτσιλ ο οποίος αφού με τις ανόητες ιδέες του έστειλε  στο σφαγιασμό χιλιάδες άνδρες  στην Καλλίπολη κάνοντας ήρωα τον Μουσταφά Κεμάλ, έγινε κι αυτός ήρωας (ίσως κατά λάθος) στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά έριξε την Ελλάδα στη δίνη του Εμφυλίου.

 

Ας μην ξεφύγουμε όμως από το θέμα μας.

Ενδεικτικά μόνο θα αναφέρω τα λόγια του Βενιζέλου  στις 3 Ιουλίου του 1921 στον Π. Αργυρόπουλο.  «Ήτο δυνατόν να διανοηθώ εγώ την διεξαγωγήν πολέμου προς την Τουρκίαν χωρίς την συμπαράστασιν των Συμμάχων και δη εν αντιθέσει προς αυτούς;……….Η συνέχισης της πολιτικής των Φιλελευθέρων έχει καταστή αδύνατος αφ’ ου εξέλιπεν η προϋπόθεσις αυτής , η συμμαχία μας δηλαδή με τας δυτικάς δυνάμεις».

 

Δυστυχώς η ηγεσία της τότε συντηρητικής παράταξης έκανε τεράστια πολιτικά και στρατιωτικά σφάλματα τα οποία οδήγησαν στο τέλμα μια τεράστια ευκαιρία του νέου Ελληνισμού.

 

Ένα από τα σημαντικότερα επεισόδια αυτής της περιπέτειας ήταν η εκστρατεία κατά της Άγκυρας που αποφασίστηκε όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο στη «Σύσκεψη της Κιουτάχειας» όπου θριάμβευσε η στρατιωτική ιδιοφυία του Ξ. Στρατηγού ο οποίος εμπνεύστηκε την πορεία όλου του στρατεύματος διαμέσου της Αλμυράς ερήμου.

 

Δεν θα αναφερθώ διεξοδικά σ’ αυτή τη δραματική και επική εκστρατεία αλλά στα αποτελέσματά της που τελικά έφεραν την καταστροφή. Βέβαια πολλές φορές η ιδεολογική τοποθέτηση του συγγραφέα έχει και το υποκειμενικό στοιχείο μιας και μπορεί να υπερτονίζονται ορισμένα στοιχεία και να υποβαθμίζονται  σκόπιμα κάποια άλλα.

 

Ψάχνοντας λοιπόν στη βιβλιογραφία ανακάλυψα ένα βιβλίο  με θέμα « Η Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922» συγγραφέας του οποίου ήταν ο Αντιστράτηγος Κλεάνθης Μπουλαλάς. Ο Κλεάνθης Μπουλαλάς λοιπόν υπηρέτησε ως λοχαγός και Ταγματάρχης στην 1^η Μεραρχία υπό τον Στρατηγό Φράγκου στη μικρασιατική εκστρατεία και μόνο στους Βενιζελικούς Αξιωματικούς δεν ανήκε .Από το βιβλίο του προκύπτει ένας βαθύς σεβασμός προς τον Βασιλιά Κωνσταντίνο ,μια υποβάθμιση των ευθυνών του αλλά και ένα αίσθημα ευθύνης απέναντι στις ιστορικές εκείνες στιγμές.

 

Οι κρίσεις του λοιπόν αποκτούν μια ιδιαίτερη αξία και φυσικά έχουν βαρύνουσα σημασία. Λέγει λοιπόν ο στρατηγός Μπουλαλάς. (παραθέτω ορισμένα αποσπάσματα)

 Η εκστρατεία του Σαγγάριου έληξε πριν να εκπληρωθεί ο πολιτικός σκοπός της εκστρατείας δηλαδή η κατάληψη της Άγκυρας. Τα αίτια αυτής της αποτυχίας συνοψίζονται στα ακόλουθα:

 

     1.   Επί δυνάμεως 62400 ανδρών η στρατιά είχε απώλειες 5227 νεκρούς και  25000 περίπου τραυματίες και αγνοούμενους. Ο τουρκικός στρατός  είχε περίπου 12000 απώλειες. Επομένως η αριθμητική υπεροχή άλλαξε υπέρ των Τούρκων. Αν λάβουμε υπόψη πως σκοτώθηκαν 234 αξιωματικοί και οι ορμητικότεροι των οπλιτών και αυτές οι απώλειες δεν αναπληρώθηκαν ενώ οι Τούρκοι ενισχύονταν συνεχώς τότε σχηματίζουμε μια εικόνα όχι ιδιαίτερα αισιόδοξη.

 Θέτει λοιπόν ορισμένα ερωτήματα;

      -Γιατί ενώ δίνονταν ο υπέρτατος αγώνας της φυλής δεν χρησιμοποιήθηκε όλο το ανθρώπινο δυναμικό δεδομένου πως είχαμε 310000 τροφοδοτούμενους;

      -Γιατί είχαμε τόσες πολλές απώλειες;

 Απαντά πως οι σύμβουλοι του Αρχιστρατήγου Παπούλα υποτίμησαν τον εχθρό και υπερεκτίμησαν τις δικές μας δυνάμεις .

Για τη δεύτερη ερώτηση απαντά πως ευθύνεται η απειρία των στελεχών και η παλιά αντίληψη της κατά μέτωπον επίθεσης των βαλκανικών πολέμων. (Οι εμπειροπόλεμοι αξιωματικοί απομακρύνθηκαν και τη θέση τους πήραν φιλοβασιλικοί που είχαν να διοικήσουν μονάδες και να εκπαιδευθούν στις νέες τακτικές από τους πολέμους του 1912- 13).

 

2.   Αν ελιγμός σημαίνει «προσαρμογή των μέσων προς τον επιδιωκόμενο σκοπό» τότε ο ελιγμός διαμέσου της Αλμυράς ερήμου με μέτωπο 90 χιλιόμετρα και χωρίς την ύπαρξη εφεδρειών ήταν τραγική έμπνευση του ερασιτέχνη στρατηλάτη (Ξ. Στρατηγός) καθώς η πορεία μέσα στην τρομερή έρημο εξάντλησε όχι μόνο το στράτευμα αλλά και τον εφοδιασμό και τα μεταφορικά μέσα χωρίς να εξασφαλίσει την τελική νίκη.

 

3.  Σφάλμα βαρύ η εξαπόλυση νυχτερινής επίθεσης την νύχτα της 11-12 Αυγούστου ενέργεια που επέφερε βαριές απώλειες και κανένα κέρδος.

 

4.  Αγνοήθηκε το δόγμα πως κάθε ελιγμός στηρίζεται στον κανόνα «καθήλωση και υπερκέραση». Έτσι ενώ το Α’ σώμα στρατού  είχε τεράστιες δυσκολίες το Β’ σώμα δεν επενέβη για να κυκλώσει τον εχθρό.

 

5.  Λησμονήθηκε η ανάγκη τήρησης εφεδρειών οι οποίες και τις συγκοινωνίες  θα εξασφάλιζαν και θα μπορούσαν να επέμβουν σε περίπτωση ανάγκης.

 

6.Ττον αγώνα δεν διεύθυναν ο Αρχιστράτηγος και οι Σωματάρχες παρά οι διοικητές των μεραρχιών ενώ ο Κεμάλ διεύθυνε αυτοπροσώπως τις επιχειρήσεις κοντά στο μέτωπο επεμβαίνοντας όπου χρειαζόταν.

 

7. Παρατηρήθηκε έλλειψη πνεύματος πρωτοβουλίας και αλληλεγγύης μεταξύ των διοικητών των μεγάλων μονάδων γι αυτό δεν έγινε δυνατό να εκμεταλλευθεί ο στρατός κάποια επιτυχία.

 

8. Το σπουδαιότερο όμως σφάλμα ασυγχώρητο και αδιανόητο ήταν η αδράνεια μετά την νίκη της 8^ης Ιουλίου. Έπρεπε την 9^η Ιουλίου να ωθηθούν τα σώματα στρατού να καταδιώξουν τον τουρκικό στρατό  με στόχο τον Σαγγάριο και να μην του δώσουν την δυνατότητα της αναδιοργάνωσης. Αυτά που αναφέρει ο Ξ . Στρατηγός για κόπωση του στρατού είναι αστήρικτες δικαιολογίες. Η στρατιά θα έφτανε εύκολα στον Σαγγάριο  αποφεύγοντας την καυτή άμμο της ερήμου και ο πλούσιος θύλακας (μέσα στη στέπα) του Σιβρί χισσάρ θα μας έδινε όλα τα μέσα της ζωής. ( ας σημειωθεί πως οι Τούρκοι αμέσως μόλις αντιλήφτηκαν την οπισθοχώρηση του Ελληνικού στρατού εξαπέλυσαν άγρια καταδίωξη)

 

 Νικήσαμε τακτικά αλλά ηττηθήκαμε στρατηγικά γιατί δεν αντέξαμε όπως λέει ο Φος (Γάλλος Στρατηγός) ένα τέταρτο της ώρας παραπάνω. Και δεν αντέξαμε γιατί ούτε ο Αρχιστράτηγος ούτε οι σωματάρχες ούτε οι Μέραρχοι ( όλοι φιλοβασιλικοί) γνώριζαν την νέα τακτική  και γι αυτό έγιναν τα προηγούμενα λάθη τα οποία πρόσφεραν τη νίκη στον εχθρό. Αυτά  αναφέρει ο Στρατηγός Μπουλαλάς στο βιβλίο του για τις ευθύνες αυτών που χειρίστηκαν με ερασιτεχνισμό τις δραματικές εκείνες στιγμές.

 

Στο τέλος του βιβλίου του αναφέρει πως η αιτία που δημιούργησε όλα εκείνα τα πάθη που έφεραν την καταστροφή ήταν ο ΔΙΧΑΣΜΟΣ μιας και αυτοί που τον δημιούργησαν δεν διδάχτηκαν ούτε από τους προγόνους μας ,ούτε από το παράδειγμα των στρατιωτών μας που βλέποντας ολοζώντανο το όραμα της πατρίδας έμεναν εκεί ξεχνώντας μίση και πάθη.

 

Αλλά ιδιαίτερα σημαντική είναι η αναφορά στην συνάντηση Βενιζέλου –Ισμέτ Ινονού στο περιθώριο της συνθήκης της Λοζάνης όπου οι δύο άνδρες σε μια ατμόσφαιρα  (φαινομενικής;)ειλικρίνειας συμφώνησαν στους όρους της συνθήκης.

 

Γιατί αυτή η συμφωνία δεν έγινε πριν τις εκλογές του 1920 ή γιατί δεν έγινε αμέσως μετά μιας αποτελούσε πολιτική επιλογή του Λαϊκού κόμματος;

 Έτσι  μετά από σωρεία λαθών και κάκιστων πολιτικών και στρατιωτικών επιλογών υπογράφτηκε μια νέα Ανταλκιδειος ειρήνη και η Ελλάδα θυσίασε στο βωμό της διχόνοιας τα όνειρα αιώνων της φυλής.

 

Υ.Γ. (Το κείμενο του Στρατηγού Μπουλαλά δεν μεταφέρεται αυτούσιο αλλά σε απλή δημοτική χωρίς να αλλοιώνεται το νόημά του)