Νομικά προβλήματα της εξόδου από την ευρωζώνη

Μιλάμε συχνά για τον μακροοικονομικό αναλφαβητισμό του κατεστημένου που παίρνει τις αποφάσεις για την οικονομική πολιτική της Ευρωζώνης. Εξίσου, αν όχι περισσότερο εκνευριστικός είναι ωστόσο κι ο πολιτικός και νομικός αναλφαβητισμός των οικονομολόγων που πραγματεύονται τα θέματα της Ευρωζώνης. Το φετινό οικονομικό βραβείο Wolfson είναι η τελευταία εκδήλωση αυτού του φαινομένου.

 Το ερώτημα που έθεσε η επιτροπή του βραβείου Wolfson είναι: «Αν κάποια κράτη μέλη εγκαταλείψουν την οικονομική και νομισματική ένωση, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος διαχείρισης των συναφών οικονομικών διαδικασιών ώστε να έχουμε το πιο υγιές υπόβαθρο για τη μελλοντική ανάπτυξη κι ευημερία;».

 

Το συγκεκριμένο ερώτημα βασίζεται σε δύο άρρητες υποθέσεις. Η πρώτη αφορά το αν το συγκεκριμένο ερώτημα είναι δυνατό, γιατί διαφορετικά δεν έχει νόημα. Η δεύτερη υπόθεση έχει υπαρξιακές διαστάσεις. Αν ρωτάς ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος, υποθέτεις ότι  υπάρχει τέτοιος τρόπος.

 

Οι μακροοικονομολόγοι τείνουν βολικά να συγχέουν μια νομισματική ένωση για την οποία δεν διαθέτουν μοντέλο, με ένα χαλαρό σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών ή μια ζώνη ενιαίου νομίσματος, για τα οποία έχουν μοντέλα. Η οικονομική έρευνα μιας νομισματικής ένωσης παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες, αφού δεν είναι ούτε κυρίαρχο κράτος, ούτε χαλαρός διακανονισμός όπου ο καθένας διατηρεί πλήρως την εθνική του κυριαρχία. Η συμμετοχή σε μία νομισματική ένωση δεν είναι μια σύμβαση, αλλά κατοχυρώνεται στις ευρωπαϊκές συνθήκες οι οποίες λένε ότι το νόμισμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το ευρώ. Υπάρχουν κάποια περιθώρια κινήσεων σε ό,τι αφορά την είσοδο, ιδίως για χώρες που επέλεξαν να μείνουν εκτός όπως η Βρετανία και η Δανία. Αλλά δεν υπάρχουν περιθώρια κινήσεων για την έξοδο.

 

Νομικά υπάρχουν δύο τρόποι για έξοδο από τη νομισματική ένωση:

 

Ο πρώτος θα ήταν με αλλαγή της συνθήκης. Για να εφαρμοστεί όμως η τρέχουσα Συνθήκη της Λισσαβόνας χρειάστηκαν εννιά ολόκληρα χρόνια. Για να ακολουθήσουμε αυτό το δρόμο θα πρέπει να συγκαλέσουμε μια διακυβερνητική σύνοδο, να επιτευχθεί συμφωνία και να επικυρωθεί από όλα τα Κοινοβούλια. Οι Ιρλανδοί θα έπρεπε να κάνουν και δημοψήφισμα, ενδεχομένως κι άλλοι που δεν είναι καν μέλη της Ευρωζώνης. Η πρόταση είναι απλά μη ρεαλιστική.

 

Ο δεύτερος τρόπος θα ήταν η έξοδος του κράτους μέλους από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό είναι σήμερα δυνατό στη βάση του άρθρου 50 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Νομικοί εμπειρογνώμονες εκτιμούν ότι αυτή η διαδικασία μπορεί να αποδειχθεί εκπληκτικά γρήγορη. Βέβαια δεν υπάρχει προηγούμενο. Η αποχώρηση της Γροιλανδίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 1985 είναι ό,τι πιο κοντινό, αν και η νομική βάση ήταν τότε διαφορετική. Όμως η επιλογή αυτή αψηφά τη βασική υπόθεση που θέτει το ερώτημα του βραβείου Wolfson: ότι υπάρχει τρόπος διαχείρισης των οικονομικών διαδικασιών.

 

Η έξοδος από την ΕΕ είναι μία μονομερής πράξη. Οι χώρες που θα βγουν χάνουν την πρόσβαση στη χρηματοδότηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και στα κοινοτικά διαρθρωτικά ταμεία. Ενδεχομένως να μπορέσουν να υπάρξουν φιλικές μεταβατικές συμφωνίες ή η δυνατότητα για το μέλος που αποχωρεί να προσχωρήσει στη γνωστή ως Ευρωπαϊκή Οικονομική Περιοχή, η οποία δίνει τη δυνατότητα σε χώρες εκτός ΕΕ να έχουν πρόσβαση στην ενιαία αγορά. Όλα αυτά, όμως, θέλουν χρόνο για διαπραγματεύσεις.

 

Αν ο στόχος της άσκησης είναι η εισαγωγή ενός εθνικού νομίσματος, αυτό θα πρέπει να γίνει μέσα σε πολύ λίγες ημέρες προκειμένου να αποφευχθεί η φυγή κεφαλαίων. Όμως ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι μια απλή συνθήκη του τύπου 'θέλω να βγω'. Σε αυτήν την περίπτωση, ωστόσο, δεν μπορείς να συντονίσεις και πολλά πράγματα. Η χώρα θα πρέπει να μεταφέρει όλες τις εσωτερικές συμβάσεις στο νέο νόμισμα και πιθανότατα δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να κηρύξει πτώχευση σε όλες τις υποχρεώσεις της στο εξωτερικό.

 

Τι θα γινόταν αν όλοι στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφωνούσαν να παραβιάσουν τον νόμο και απλά επέτρεπαν την έξοδο ενός μέλους από την Ευρωζώνη χωρίς να υπάρξει έξοδος από την ΕΕ; Εάν όλοι παραβιάσουν το νόμο, δεν ασκείται σε κανένα δίωξη. Όλοι άλλωστε γνωρίζουμε ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι. ελαστική. Ποιος θυμάται τη ρήτρα  μη διάσωσης;

Εάν η χώρα που θα αποχωρούσε από την Ευρωζώνη παρέμενε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τότε θα εξακολουθούσε να υπόκειται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία. Αν εγκατέλειπε  το ευρώ για όλες τις εσωτερικές συμβάσεις αλλά το κρατούσε για όλες τις συμβάσεις στο εξωτερικό, η συνέπεια θα ήταν ένας καταιγισμός μηνύσεων που θα είχαν πολύ σοβαρή βάση. Κάθε πολίτης της αποχωρούσας χώρας θα μπορούσε να κινηθεί νομικά εναντίον της κυβέρνησής του - και ενδεχομένως εναντίον των κυβερνήσεων και των άλλων κρατών μελών. Η έξοδος από την Ευρωζώνη θα συνιστούσε διάκριση λόγω ιθαγένειας - η πιο μεγάλη απαγόρευση με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Ας θυμηθούμε ότι βάση των ευρωπαϊκών συνθηκών το ευρώ θα εξακολουθεί να είναι το νόμισμα και της αποχωρούσας χώρας. Αν η ΕΕ επιλέξει αυτό το δρόμο, θα τεθεί εν αμφιβόλω η νομική βάση όλων της των συμβάσεων.

 

Η υπόθεση του ερωτήματος του βραβείου Wolfson είναι μια κατάσταση απόλυτου νομικού χάους.

 

Μπορούμε να φανταστούμε μία κατάσταση που θα έφερνε στη διάρρηξη της Ευρωζώνης -  έναν γεωπολιτικό και οικονομικό εφιάλτη. Μπορούμε επίσης να φανταστούμε μία κατάσταση όπου η Ευρωζώνη παραμένει ενωμένη αλλά σε κατάσταση μόνιμης σχεδόν απογοήτευσης. Μπορούμε να φανταστούμε μια μικρή δημοσιονομική ένωση. Αλλά δεν είναι δυνατό να φανταστούμε μια κατάσταση αποτελεσματικής και εθελοντικής διαπραγμάτευσης μιας εξόδου.

 

Οι οικονομολόγοι δεν βοηθούν. Και είναι μεγάλο κρίμα γιατί η Ευρωζώνη χρειάζεται πολύ  τις μακροοικονομικές προτάσεις. Το πρόσφατα συμφωνηθέν δημοσιονομικό σύμφωνο είναι παράδειγμα πολιτικής απόφασης που δεν λαμβάνει υπόψη τις μακροπρόθεσμες οικονομικές του επιπτώσεις. Το βασικό αποτέλεσμα του βραβείου Wolfson, πάντως, είναι ότι δείχνει πόσο άσχετοι φάνηκαν οι μακροοικονομολόγοι σε αυτή τη συζήτηση.