Δεν είμαι ούφο ή φευγάτος… Έχω ΔΕΠΥ

Η ΔΕΠΥ –Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας- (διεθνώς ADHD: Attention Deficit Hyperactivity Disorder) είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας. Εμφανίζεται στο 5-7% των παιδιών (πρόσφατη πρόδρομη μελέτη σε μεγάλο ελληνικό δείγμα παιδιών δίνει 10%, δηλαδή παρόμοιο αυτού άλλων ευρωπαϊκών χωρών και ΗΠΑ) και 3-5% των ενηλίκων.

Συνήθως αναγνωρίζεται όταν τα παιδιά πρωτοπάνε στο σχολείο λόγω των αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση και τήρηση κανόνων, αλλά μπορεί να διαγνωστεί και σε άτομα κάθε ηλικίας. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ είναι: απροσεξία, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα, που εξελίσσονται και αλλάζουν μεγαλώνοντας σε πολλά παιδιά, πλην όμως τα συμπτώματα παραμένουν και σ’ ένα ικανοποιητικό ποσοστό ενηλίκων ίσως διαφοροποιoύνται. 

Ένα παιδί με ΔΕΠΥ συνήθως:

• δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, αποσπάται εύκολα από άσχετα ερεθίσματα, 

• δεν δίνει σημασία στις λεπτομέρειες, 

• σπάνια ακολουθεί σωστά τις οδηγίες, 

• ξεχνά ή χάνει τα πράγματά του 

• είναι γενικά ανοργάνωτο. 

• μπορεί να κινείται συνεχώς άσκοπα και υπερβολικά για την ηλικία του, 

• να σηκώνεται όταν δεν επιτρέπεται,

• να μη σκέπτεται πριν αντιδράσει, 

• να δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του, 

• να μιλά ακατάπαυστα, 

• να μην ακολουθεί κανόνες

• να παρεμβαίνει στο παιχνίδι των συνομηλίκων του ή να διασπά την τάξη στο σχολείο. 

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν συχνότερα και σοβαρότερα ατυχήματα σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά με μοιραίες πολλές φορές συνέπειες. Εύλογα, λοιπόν κανείς σκέφτεται, «μα αυτά τα συμπτώματα μπορεί να τα έχει ο οποιοσδήποτε σ’ ένα βαθμό»! Η απάντηση είναι: «ό,τι ξεφεύγει από τη θεωρούμενη φυσιολογική διακύμανση, είναι παθολογικό και πρέπει να δημιουργεί υποψίες».

Στην πορεία της, η ΔΕΠΥ επιπλέκεται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 70% από άλλα σοβαρά προβλήματα (συνοσηρότητα) που καθορίζουν και την έκβασή της. Τέτοιες συνοσηρές διαταραχές είναι ειδικές μαθησιακές διαταραχές (δυσλεξία, δυσορθογραφία, δυσαριθμισία), κακή σχολική επίδοση και ακαδημαϊκή εξέλιξη, ειδικές αναπτυξιακές δυσκολίες (λόγου, συντονισμού των κινήσεων), διαταραχές εναντιωματικής συμπεριφοράς και διαγωγής, διαταραχές συναισθήματος, διαταραχές με συμπτώματα τικς, χαμηλή αυτοεκτίμηση, παραπτωματική συμπεριφορά, εθισμό σε αλκοόλ και ουσίες, μειωμένη επαγγελματική παραγωγικότητα, περιορισμένες επαγγελματικές προοπτικές και κοινωνικές σχέσεις κ.ά

Τι φταίει;

Σήμερα ξέρουμε πως η ΔΕΠΥ είναι νευροβιολογική διαταραχή. Ο εγκέφαλος των παιδιών με ΔΕΠΥ παρουσιάζει διαφορές από εκείνον των συνομηλίκων τους στη δομή, το μεταβολισμό και τη λειτουργία κάποιων περιοχών του. Η κληρονομικότητα φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο (76% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν συνήθως ένα συγγενή με αυτή τη διαταραχή). Πρόσφατες μελέτες αποδίδουν τη διαταραχή σε συγκεκριμένα γονίδια. Επιπλέον, η πρόωρη γέννηση, το κάπνισμα, το αλκοόλ, το υπερβολικό στρες της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή ο εγκεφαλικός τραυματισμός μπορεί να σχετίζονται με την εκδήλωση ή/και την επίταση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ.

Τι πρέπει να κάνουμε;

Στην ιατρική υπάρχει ένας χρυσός κανόνας: «αναγνωρίζεις ό,τι γνωρίζεις». Οι γονείς λοιπόν ή οι ευαισθητοποιημένοι εκπαιδευτικοί αναγνωρίζουν τη διαφορετικότητα των παιδιών με ΔΕΠΥ και τα παραπέμπουν σε Ειδικά Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα στα οποία η διάγνωση γίνεται από εξειδικευμένη παιδοψυχιατρική ομάδα σε συνεργασία με την οικογένεια και τους εκπαιδευτικούς. Για την αξιολόγηση του παιδιού χρησιμοποιούνται ειδικά tests. Αφού γίνει η διάγνωση, το παιδί και η οικογένεια αναλαμβάνονται από την παιδοψυχιατρική ομάδα που λειτουργεί συντονισμένα και σε πολλαπλά επίπεδα (συνεδρίες ψυχοεκπαίδευσης γονέων και παιδιών, θεραπεία συμπεριφοράς, φαρμακευτική αντιμετώπιση, παρεμβάσεις αποκατάστασης των δυσκολιών στο σχολείο, ατομική ή/και οικογενειακή ψυχοθεραπεία). Η παρέμβαση απαιτεί και επαναξιολογήσεις. Μην ξεχνάμε πως η διαταραχή είναι χρόνια και δεν υπάρχει ριζική θεραπεία. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ξεπερνούν τη ΔΕΠΥ μεγαλώνοντας, αλλά με μια ολοκληρωμένη θεραπευτική προσέγγιση μπορούν να μάθουν να προσαρμόζονται και να έχουν μια πλήρη, φυσιολογική και παραγωγική ζωή. Όσο πιο νωρίς μπει η διάγνωση, τόσο καλύτερα αποδίδει η παρέμβαση, πριν το παιδί «κακοποιηθεί από άστοχες παρεμβάσεις».

Ποιες είναι οι συνέπειες, αν η ΔΕΠΥ δεν διαγνωσθεί και δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα;

Αν η διαταραχή δεν αναγνωρισθεί νωρίς από τη νηπιακή ηλικία και δεν αντιμετωπισθεί σωστά από τη διεπιστημονική ομάδα, οι επιπτώσεις δεν είναι δυσμενείς μόνο για το άτομο και την οικογένειά του, αλλά και για την κοινωνία, το σύστημα υγείας και την οικονομία ενός κράτους. Υπολογίζεται πως το άμεσο ετήσιο ιατρικό κόστος για τη ΔΕΠΥ των ενηλίκων στην Ευρώπη φτάνει τα 46 δις Ευρώ, και αν προστεθούν σ’ αυτά τα 17 δις που χάνονται από την εργασία, καταλήγουμε σ’ ένα συνολικό κόστος 63 δις (τα μεγέθη είναι ανάλογα για τον τόπο μας), χωρίς να συνυπολογίζονται τα έξοδα από τα διαζύγια, την παραπτωματική συμπεριφορά, την εξάρτηση από το αλκοόλ ή ουσίες, τα τροχαία ή τα εγκλήματα (ναι, όπως το διαβάζετε, σε βαριές μη θεραπευμένες περιπτώσεις). Μελέτες έχουν αποδείξει πως 35%-50% των ατόμων με ΔΕΠΥ, που δεν πήραν θεραπεία έγκαιρα, αποκτούν μικρές και φαινομενικά αθώες ή και επικίνδυνες εξαρτήσεις ξεκινώντας από το Computer και καταλήγοντας στο αλκοόλ ή τη χρήση ουσιών.

Τελικά η ΔΕΠΥ είναι διαταραχή ή αναπηρία;

Κατά την ταπεινή άποψη μου, η ΔΕΠΥ ξεκινά ως εγκεφαλική διαταραχή και καταλήγει σε αναπηρία από κακούς χειρισμούς. Εύλογα, λοιπόν, αναρωτιέται κανείς τι κάνει ένα παιδί με ΔΕΠΥ, είναι χαμένο; Όχι, αν το παιδί κατευθυνθεί σωστά κι αντί να πιέζεται για να αναπτύξει δεξιότητες που δεν έχει, αξιοποιεί δεξιότητες που έχει και με την άσκησή τους αντλεί ικανοποίηση. Άλλωστε η ιστορία της ανθρωπότητας βρίθει παραδειγμάτων περιώνυμων ατόμων με τη διαταραχή, που έγραψαν ιστορία στην τέχνη, τη λογοτεχνία, την πολιτική, το θέατρο ή τον κινηματογράφο.

Τι είναι το ADHD HELLAS;

Το Πανελλήνιο Σωματείο Ατόμων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) με την επωνυμία ADHD Hellas είναι μια μη κερδοσκοπική οργάνωση, στην οποία συμμετέχουν γονείς παιδιών με ΔΕΠΥ, ενήλικες με ΔΕΠΥ, επαγγελματίες ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες που εργάζονται εθελοντικά για την πραγμάτωση του σκοπού της. Το διοικητικό συμβούλιο στηρίζεται συμβουλευτικά από διεπιστημονική ομάδα 10 εξειδικευμένων επιστημόνων. Η μεγάλη και δύσκολη διαδρομή που είχε ο καθένας από εμάς μέχρι να πάρει «όνομα» η διαταραχή του παιδιού του ήταν το έναυσμα για τη δημιουργία του Σωματείου που προσφέρει στα άτομα με ΔΕΠΥ και τις οικογένειές τους στήριξη, ενημέρωση, εκπαίδευση και προασπίζει τα δικαιώματά τους στους τομείς της εκπαίδευσης και κοινωνικής περίθαλψης. Τα βήματα για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ είναι ακόμη μικρά και νωχελικά, δεδομένου ότι οι λίστες αναμονής στα ειδικά κέντρα κυμαίνονται από ένα έτος μέχρι και τέσσερα.

Σοφία Αρώνη Βουρνά, http://www.adhdhellas.org