Κατακερματισμένο το κοινωνικό συμβόλαιο της Ευρώπης

Αυτό που ξεκίνησε ως μια κρίση χρέους και νομισματική κρίση στην Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει να γίνει κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Τέσσερα χρόνια επαχθούς λιτότητας σε πολλά μέρη της ηπείρου έχουν κάνει εκατομμύρια ψηφοφόρους της μεσαίας και της εργατικής τάξης να χάσουν την εμπιστοσύνη τους στην ικανότητα των βασικών πολιτικών κομμάτων για την προστασία των βασικών συμφερόντων τους, γράφει ο David C. Unger. 

Θα ήταν παράδοξα θλιβερό αν το ευρωπαϊκό κίνημα, το οποίο σχεδιάστηκε στα ερείπια του φασισμού και δύο παγκοσμίων πολέμων και υπήρξε επί δεκαετίες η καλύτερη διαφήμιση στην κομμουνιστική Ανατολή, υπονόμευε τις δημοκρατικές κατακτήσεις του στην προσπάθεια επίτευξης ενός οικονομικά διεστραμμένου δόγματος.

Με ελάχιστες εξαιρέσεις, τα κυρίαρχα κεντροαριστερά κόμματα της Ευρώπης, τα οποία θεωρούν εδώ και χρόνια ότι υπερασπίζονται τους πιο ευάλωτους της κοινωνίας, πληρώνουν πολιτικά τις συνέπειες. Οι Δημοκρατικοί στην Ιταλία, οι Σοσιαλιστές στη Γαλλία και την Ισπανία και το ελληνικό σοσιαλιστικό κόμμα, το ΠΑΣΟΚ, έχοντας δεσμευτεί για πολλά περισσότερα χρόνια στις περικοπές των κοινωνικών δαπανών, χάνουν όλο και περισσότερο την επαφή με την απελπιστική κατάσταση των νέων χωρίς προοπτικές απασχόλησης, τους ιδιοκτήτες σπιτιών που δεν μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους και τους μεγαλύτερους ηλικιακά εργαζόμενους που αντιμετωπίζουν τη μακροχρόνια ανεργία, τη συνταξιοδότηση σε μεγαλύτερη ηλικία και τις περικοπές συντάξεων.

Τα θύματα είναι ορατά σχεδόν παντού στη Μεσογειακή Ευρώπη. Βλέπετε κλειστά παντοπωλεία και καταστήματα ένδυσης, εγκαταλελειμμένα εστιατόρια, έρημα εργοστάσια και μισοτελειωμένα συγκροτήματα κατοικιών γεμάτα αγριόχορτα. Οι εφημερίδες γράφουν σπαρακτικές ιστορίες οικογενειών που εκδιώχθηκαν από μέτρια διαμερίσματα, ανθρώπους που χάνουν τις δουλειές τους και στη συνέχεια τα οφέλη για την υγεία τους, νέες και μεγαλύτερες γυναίκες που στρέφονται στην πορνεία για να τα βγάλουν πέρα, ακόμη και για ανθρώπους που αυτοπυρπολούνται.

Οι περισσότεροι άνθρωποι στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία γνωρίζουν προσωπικά κάποιον του οποίου η πρώην ζωή στη μεσαία τάξη έχει καταστραφεί από τις συνδυασμένες επιπτώσεις της ύφεσης και των πολιτικών λιτότητας της κυβέρνησης. Στη μέση αυτής της καταστροφής, πολλοί πολιτικοί εξακολουθούν να προτιμούν να προσποιούνται ότι αυτός είναι απλά ένας κανονικός επιχειρηματικός κύκλος ύφεσης που θα περάσει.

Η πρόσφατη προσφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αφήσει την Ισπανία, τη Γαλλία και άλλα πέντε πιεσμένα έθνη να επεκτείνουν τις προθεσμίες στις περικοπές του προϋπολογισμού τους δεν είναι αρκετή. Οι χώρες αυτές πρέπει να τονώσουν τις οικονομίες τους και όχι μόνο να επιβραδύνουν την οικονομική συρρίκνωση τους. (Και ενώ είναι ελπιδοφόρο το ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναγνώρισε πως υποτίμησε τις αρνητικές συνέπειες της πρώτης διάσωσης στην Ελλάδα και το πρόγραμμα λιτότητας, δεν δείχνει καμία διάθεση να μειώσει τα παρόμοια αρνητικά αποτελέσματα του διαδόχου προγράμματος που το αντικατέστησε).

Ίσως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι εκατομμύρια απογοητευμένοι υποστηρικτές των κεντρώων κομμάτων δίνουν τώρα ψήφους διαμαρτυρίας σε λαϊκιστικά περιθωριακά κινήματα που εκφράζουν τη λαϊκή οργή, ακόμη κι αν προσφέρουν μερικές πρακτικές εναλλακτικές πολιτικές. Κινήματα τόσο διαφορετικά όσο η νεο-φασιστική Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα, το αναρχικό Κίνημα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία, το αντι-αραβικό Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία και το ευρωφοβικό Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου στη Βρετανία, έχουν ελάχιστα κοινά στην ιδεολογία. Ένα κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι σέβονται ελάχιστα τις φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες που έχουν καθορίσει και διαμορφώσει τη μεταπολεμική Ευρώπη. Και η αυξανόμενη εκλογική υποστήριξη τα μετατρέπει σε ισχυρούς παίκτες.

Πέρυσι στην Ελλάδα, και φέτος στην Ιταλία, τα κόμματα διαμαρτυρίας κέρδισαν τόσο μεγάλη υποστήριξη ώστε κανένα κυρίαρχο κόμμα που προέκυψε από τις εθνικές εκλογές δεν συγκέντρωσε αρκετές ψήφους για να σχηματίσει κυβέρνηση. Οι ιταλοί πολιτικοί και εκδότες εφημερίδων που κάποτε απέρριπταν το Κίνημα Πέντε Αστέρων ως αστείο, με επικεφαλής έναν πρώην κωμικό, αναγκάστηκαν να αλλάξουν στάση. Πολλοί ψηφοφόροι το βλέπουν ως μια εναλλακτική λύση στα παραδοσιακά κόμματα που έχουν χειροτερέψει τη ζωή τους, υιοθετώντας φορολογικές αυξήσεις για την εργατική και τη μεσαία τάξη, υψηλότερους λογαριασμούς σε υπηρεσίες κοινής ωφελείας και παράταση του ορίου συνταξιοδότησης.

Τόσο η Ελλάδα όσο και η Ιταλία έχτισαν τελικά αφύσικους και ασταθείς συνασπισμούς , ανακυκλώνοντας πολιτικούς της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς, πολλοί από τους οποίους είχαν περάσει δύο δεκαετίες με το να ανταλλάσουν επιθέσεις για το ήθος και την ακεραιότητά τους. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς αυτά οι περίεργοι συνασπισμοί μπορεί να συσπειρώσουν τη δημόσια στήριξη για τις πολιτικά δύσκολες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το Σοσιαλιστικό και το Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα διαμόρφωσαν από κοινού προγράμματα ασφάλειας που μείωσαν τη φτώχεια, ενίσχυσαν το βιοτικό επίπεδο, μείωσαν την ανισότητα και έκαναν την ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική κάτι αξιοζήλευτο για μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου. Αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο τώρα φαίνεται να έχει κατακερματιστεί.

Τα Συντηρητικά κόμματα της Ευρώπης, όπως και οι Ρεπουμπλικάνοι στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν, ως επί το πλείστον, μετατραπεί σε έντονους υπερασπιστές της λιτότητας με σχεδόν οποιοδήποτε κοινωνικό κόστος. Το σοκ είναι ότι τα ευρωπαϊκά σοσιαλιστικά κόμματα έχουν σε μεγάλο βαθμό υποχωρήσει και συναινέσει, αντί να αγωνίζονται για την προστασία των παραδοσιακών συστατικών τους. Γι ‘αυτό και πληρώνουν ένα σκληρό πολιτικό τίμημα, αν και η αποπομπή τους από την εξουσία είναι ελάχιστη παρηγοριά για τα εκατομμύρια των Ευρωπαίων που αντιμετωπίζουν την μακροπρόθεσμη προοπτική της φτώχειας και της απελπισίας. Δεδομένης της δομής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η γερμανική πολιτική λιτότητας θα μπορούσε να επικρατήσει έτσι κι αλλιώς. Εντούτοις, τα θύματα της δεν θα αισθάνονταν πολιτικά εγκαταλελειμμένα, όπως σήμερα, ούτε θα έλκονταν από τα αντι-δημοκρατικά κινήματα του περιθωρίου.

Τα κυρίαρχα κεντροδεξιά κόμματα, όπως οι Συντηρητικοί της Βρετανίας και η Ένωση για ένα Λαϊκό Κίνημα της Γαλλίας, δεν αντέχουν τον εφησυχασμό. Οι Δεξιές ομάδες, όπως η Χρυσή Αυγή, το Εθνικό Μέτωπο και το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου αποπλανούν πολλούς από τους ψηφοφόρους τους και το ότι μιμούνται την επιθετική μεταναστευτική πολιτική και τον ευρωσκεπτικισμό δεν βοηθά στο να σταματήσει αυτή η ροή.

Οι Γερμανοί, επίσης, θα πρέπει να είναι νευρικοί. Έχουν επωφεληθεί από τις πολιτικές λιτότητας με μια προσωρινή και στενή έννοια του όρου, μειώνοντας τη φορολογική επιβάρυνση των διασώσεων και αποκτώντας ένα πλεονέκτημα στις εξαγωγές από την υπόλοιπη αδυναμία της ευρωζώνης. Αλλά αυτές οι πολιτικές ίσως να αλλάζουν αμετάκλητα την Ευρώπη όπου ζουν και κάνουν εμπορικές συναλλαγές οι Γερμανοί. Ενώ η κρίση χρέους φαίνεται να είναι σε προσωρινή ύφεση προς το παρόν, η μεγαλύτερη κρίση της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης και δημοκρατίας είναι φανερό ότι βαθαίνει.

Στις δεκαετίες μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι περισσότερες ηπειρωτικές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανταποκρίθηκαν στην οικονομική κρίση με παραλλαγές της λιτότητας και κατέληξαν να χάσουν τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Αυτή είναι μια ιστορία που η Ευρώπη θα πρέπει να φροντίσει να μην επαναληφθεί.

http://sociologyalert.blogspot.gr