Φίλοι της Ονειροπαγίδας προτείνουν βιβλία!

Μαρία Πρατσίνη

Κρητών Παιδεία

Μανόλης Μακράκης

Ο δάσκαλος με την κρητική φορεσιά, τα στιβάνια,  τις βράκες και το σταυροκούμπωτο γιλέκο μπροστά από το μαυροπίνακα στον τρίποδα, στέκεται αυστηρός και αγέρωχος πλάι στους μαθητές του. Εκείνοι, με σοβαρότητα περισσή κοιτούν κατάματα το φακό, με χέρια σταυρωμένα,   υποταγμένα στις οδηγίες, με βλέμμα φοβισμένο, καχύποπτο, απορημένο, αφήνουν τα γυμνά τους ποδαράκια να πουν όσα τα σφιγμένα χείλη δε μαρτυρούν. 

Εικόνα μιας άλλης εποχής, τόσο μακρινής μα και τόσο επίκαιρης. Μακρινής γιατί χάνεται μέσα στις κιτρινισμένες σελίδες της ιστορίας , μέσα σε δεκαετίες και σε αιώνες ακόμη, επίκαιρης γιατί τα ξενηστικωμένα παιδιά δεν είναι πια εικόνες που ξέφυγαν από κάποιο παραμύθι της γιαγιάς, αλλά μπορεί να τα συναντήσουμε πια κοντά μας,  δίπλα μας, γύρω μας.

Η νέα έκδοση του δασκάλου και συγγραφέα Μανόλη Μακράκη με την πρώτη ματιά σε καθηλώνει και σου δημιουργεί την ανάγκη, αφού σταθείς για ώρα πολύ στο εξώφυλλο και αναλογιστείς και ταξιδέψεις και μελαγχολήσεις, να ανοίξεις έπειτα το βιβλίο με λαχτάρα για να διαβείς τα μονοπάτια της ιστορίας, να μάθεις, να θυμηθείς, να γευτείς τους καρπούς της ιστορικής γνώσης, να γίνεις κοινωνός καθοριστικών γεγονότων, πολύτιμων μαρτυριών, αξιόπιστων μα και διδακτικών όσο ποτέ άλλοτε πηγών.

Στον Πανηγυρικό του λόγο ο Ισοκράτης τον 4^ο αι. π.Χ  διατυπώνει με σαφήνεια την άποψη πως ««αν θυμάσαι  το παρελθόν, θα αποφασίσεις καλύτερα για το µέλλον» και ο Ρήγας Φεραίος διακηρύσσει πως «Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη».

 Στα ίχνη λαμπρών ερευνητών και ακάματων εργατών της επιστήμης, με την επιμονή και την αφοσίωση που απαιτεί ένα τόσο πολύμοχθο εγχείρημα ο δάσκαλος Μανόλης Μακράκης συγκέντρωσε, επεξεργάστηκε και ταξινόμησε πολυάριθμο και εξαιρετικά πολύτιμο  αρχειακό υλικό για την παιδεία στην τουρκοκρατούμενη και αυτόνομη Κρήτη, με έμφαση στις περιοχές Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου. Χωρίς ωστόσο να περιορίζει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να ταξιδέψει απ’ άκρου σ΄ άκρη στην Κρήτη εκείνης της εποχής για  να γνωρίσει γνωστές και  άγνωστες πτυχές  της εκπαιδευτικής πολιτικής που εφαρμόστηκε και διαμόρφωσε το εκπαιδευτικό γίγνεσθαι μέσα σε μια  πολυκύμαντη ιστορική περίοδο για τη Μεγαλόνησό μας. Ο συγγραφέας αναμοχλεύει τη μνήμη με τρόπο φυσικό και παρασύρει αβίαστα τον αναγνώστη σε ένα ταξίδι- στο χρόνο και στον πολύπαθο κρητικό τόπο- συναρπαστικό παρακινώντας τον μέσα από κάθε σελίδα, μέσα από κάθε εικόνα  να προχωρήσει, να σκαλίσει μαζί του στις στάχτες, να μελετήσει, να εμβαθύνει, να χαράξει ύστερα το δικό του δρόμο με σκέψη και κρίση για όσα έγιναν, ειπώθηκαν, καταγράφηκαν, επηρέασαν και άλλαξαν τον κόσμο γύρω μας. Ώσπου, σκιαγραφώντας το χθες, να αποκαλύψει τις αλήθειες του σήμερα. Όπως ακριβώς ο ιστορικός Πολύβιος επισημαίνει από το 2^ο π.Χ αιώνα το διδακτικό χαρακτήρα του παρελθόντος έτσι και ο συγγραφέας του καλαίσθητου έργου «Κρητών Παιδεία» αξιοποιεί τις πηγές για να φωτίσει τη σκέψη και την κρίση του αναγνώστη. Με λόγο νηφάλιο, ευπροσήγορο και κατανοητό μεταλαμπαδεύει την εικόνα και την πραγματικότητα μιας μακρινής εποχής, κάνοντάς την να μοιάζει τόσο επίκαιρη και ζωντανή. Μέσα από τα κεφάλαια για τη Διοίκηση των σχολείων, την ίδρυση και λειτουργία τους, το διδακτικό προσωπικό , τους μαθητές, τις Σχολικές επιτροπές αλλά και τα ιδιαίτερα αρχεία των σχολείων εκείνης της εποχής στις περιοχές Αρκαλοχωρίου,  Καστελλίου και Βιάννου η εκπαίδευση αποκτά βάσεις, χτίζεται πέτρα πέτρα, ανυψώνεται και εξελίσσεται, αποκτά σημασία και αξία,  διαμορφώνει και αλλάζει την ίδια την ιστορία του τόπου μας. Άκρως συναρπαστικά και διδακτικά τα υποκεφάλαια που αναφέρονται στην εικόνα του δασκάλου κατά τις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας, στους διορισμούς, στις μεταθέσεις και τις απολύσεις, στη μισθοδοσία των δασκάλων, στη διαβάθμισή τους μέσα από τις εκθέσεις των επιθεωρητών, στις εξετάσεις των δασκάλων, στις πειθαρχικές ποινές μα και στο συνδικαλισμό καθώς και στις πολιτικές διαμάχες και τις κομματικές εξαρτήσεις. Κατά τον ίδιο τρόπο προφητικά και τα θέματα για τη φοίτηση των μαθητών, την εκπαίδευση των κοριτσιών, τα παιδονομικά μέσα με τις αμοιβές και τις τιμωρίες αλλά και τα κεφάλαια για τις μαθητικές διευκολύνσεις και τις υποτροφίες.

Σημαντικές προσωπικότητες της εποχής παρελαύνουν καθιστώντας πιο ρεαλιστικό και ζωντανό  το παρελθόν και ακόμη φτωχότερο το παρόν. Λόγια που ειπώθηκαν και σκέψεις που καταγράφηκαν και αντηχούν θέσεις και αξίες που σήμερα με αγωνία αναζητούνται στο χώρο της εκπαίδευσης. Στη συζήτηση στη Βουλή των Κρητών το 1901 κατά την ψήφιση του με αρ. 391 νόμου ο Πρόεδρος της Βουλής Αντ. Μιχελιδάκης αναφέρει μεταξύ άλλων :«…η Πολιτεία πρέπει να φροντίση και περί του δημοδιδασκάλου, να τον προστατεύση, να τον αναπτύξη, να τον φωτίση, να τον καταστήση άξιον των προσδοκιών τας οποίας πάντες απεκδεχόμεθα παρ’ αυτού. Πρέπει να τον περιβάλωμεν με την λαμπηδόνα εκείνην η οποία θα καταστήση το έργον του ου μόνον αναγκαίον και απαραίτητον αλλά και αγαπητόν και ενδιαφέρον….» Το 1903 ο Αντώνιος Βορεάδης, εξ Οροπεδίου καταγόμενος, ως Σύμβουλος Παιδείας κατά τη διάρκεια συζήτησης για τους δασκάλους στη Βουλή των Κρητών λέει: «Δεν είναι δίκαιον να είπωμεν εις τους διδασκάλους, εργασθήτε, εντείνατε τας δυνάμεις υμών όσον δύνασθε, εργάζεσθε και πέραν του μέτρου των δυνάμεων υμών, αν δε αύριον αποκάμητε, αν φθαρήτε ταχέως και καταστήτε άχρηστοι σας αντικαθιστώμεν δι’ άλλων. Όχι! Δεν θα δείξη τοιαύτην αστοργίαν η Κρητική Πολιτεία προς τους διδασκάλους, οι οποίοι ως αι καιόμεναι λαμπάδες αναλίσκονται ίνα φωτίσωσι τα τέκνα μας!»

Στον αέναο αγώνα της Μνήμης ενάντια στη Λήθη τον οποίο ο Μίλαν Κούντερα ονομάζει Πολιτισμό, ο Μανόλης Μακράκης εναπόθεσε με μεγάλο σεβασμό το δικό του πόνημα συμβάλλοντας με τον προσωπικό του μόχθο και άδολο πατριωτισμό στην ανύψωση ιδανικών και αξιών που κάνουν το παρόν λιγότερο ζοφερό και το μέλλον να φαντάζει περισσότερο ευοίωνο.

Το έργο «Κρητών Παιδεία» δεν πρέπει όχι μόνο να λείψει από καμιά βιβλιοθήκη, αλλά θα μπορούσε να ωφελήσει τον κάθε ένα  τα μέγιστα η ανάγνωσή του ως την τελευταία σελίδα.