Όταν το κράτος παίρνει διαζύγιο από την κοινή λογική

Στη χώρα μας, παρ' όλες τις απίθανες ατασθαλίες γιατρών, δικηγόρων και άλλων ελεύθερων επαγγελματιών, κανείς δεν τιμωρείται. Κι όμως. Υπάρχουν απλά, πρακτικά μέτρα που θα τους έκαναν να διώξουν κάθε σκέψη φοροδιαφυγής

Όπως έχει πολλές φορές ειπωθεί, η φορολογία στη χώρα μας δεν είναι μόνο άδικη, αλλά και αναποτελεσματική. Είναι πρώτα απ' όλα άδικη γιατί είναι πολύ πιο εύκολο οι οικονομικά ισχυροί να διαφεύγουν. 

Λόγω της εκπληκτικής κινητικότητας του κεφαλαίου στο νεοφιλελεύθερο παγκόσμιο σύστημα, καθώς και της ανικανότητας του κράτους να ελέγξει τις κινήσεις των καταθέσεων εντός των εθνικών συνόρων, τα χρήματα μπορούν εύκολα να κατευθυνθούν τάχιστα σε διάφορες τράπεζες ανά την υφήλιο.

Επιπλέον, είναι προφανές πως οι ελεγκτικοί μηχανισμοί δεν λειτουργούν σωστά. Δεν υπάρχει ούτε διαφάνεια, ούτε αποτελεσματικότητα. Υπάρχει, βέβαια, το επιχείρημα πως, επιτέλους, η τωρινή κυβέρνηση έχει αρχίσει σοβαρές έρευνες για όλους αυτούς που έχουν βγάλει «μαύρα» χρήματα στο εξωτερικό. Για τη στιγμή, όμως, δεν έχουμε σοβαρά αποτελέσματα.

Επιπλέον, τι γίνεται όταν το μαύρο χρήμα δεν κατευθύνεται στην Ελβετία ή την ΕΕ, αλλά στους διάφορους φορολογικούς παραδείσους ή σε χώρες όπως ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία, η Ιαπωνία, χώρες που έχουν σοβαρές τράπεζες και σταθερό πολιτικό σύστημα; Η απάντηση είναι πως τίποτα δεν γίνεται, ούτε και μπορεί να γίνει βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Άρα κατ' ανάγκην το κύριο φορολογικό βάρος πέφτει, όπως όλοι ξέρουμε, στους μισθούς και στις συντάξεις.

Αναποτελεσματικότητα

Όπως είναι γνωστό, οι δύο «ατμομηχανές» της ελληνικής οικονομίας είναι ο τουρισμός και η οικοδομή. Σε ό,τι αφορά τον πρώτο, ο εξαιρετικά υψηλός ΦΠΑ στην εστίαση βάζει ένα σοβαρό φρένο στην τουριστική ανάπτυξη. Βέβαια, οι προβλέψεις για φέτος είναι θετικές. Αλλά θα μπορούσαν να είναι πολύ πιο θετικές αν μειωνόταν ο ΦΠΑ.

Όσο για τον οικοδομικό τομέα, αυτός έχει τελείως βαλτώσει λόγω των υπερβολικών φόρων στην ακίνητη περιουσία. Αποτέλεσμα: χιλιάδες επιχειρήσεις που συνδέονται άμεσα με την οικοδομή κλείνουν, η ανεργία στον κλάδο καλπάζει, ενώ οι ιδιοκτήτες ακινήτων δεν έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν τους απίθανους φόρους που τους επιβάλλονται. Υπάρχει, βέβαια, το επιχείρημα πως η οικοδομή είναι μια παραδοσιακή δραστηριότητα που δεν βοηθάει την ανάπτυξη, όσο επιχειρήσεις στον χώρο των νέων τεχνολογιών και της καινοτομίας. Και αυτό το επιχείρημα, όμως, δεν είναι πειστικό. Η καινοτομία και οι επιχειρήσεις που βασίζονται στις νέες τεχνολογίες χρειάζονται πολύ χρόνο για να αναπτυχθούν.

Χρειάζεται, επίσης, και κρατική βοήθεια, βοήθεια που η διαλυμένη δημόσια διοίκηση δεν μπορεί να δώσει. Με βάση τα παραπάνω, δεν χρειάζεται μεγάλη οξυδέρκεια για να καταλάβει κάποιος πως, πέρα από άλλα προφανή πλεονεκτήματα, τα φορολογικά έσοδα θα ήταν πολλαπλάσια αν η υπάρχουσα φορολογική νομοθεσία άλλαζε ριζικά προς όφελος της ανάπτυξης.

Τι μπορεί να γίνει;

Το πιο προφανές είναι να μειωθεί ριζικά η φορολόγηση της εστίασης και της οικοδομής και να δοθούν άμεσα κίνητρα για την ανάπτυξη της πρώτης και τη διάσωση της δεύτερης. Δεύτερον, πρέπει να παταχθεί η φοροδιαφυγή με νέες μεθόδους, τουλάχιστον στον χώρο των ελεύθερων επαγγελμάτων. Μέχρι στιγμής οι έλεγχοι σ' αυτόν τον χώρο είναι γελοίοι. Ακούσατε για κανένα φοροδιαφεύγοντα γιατρό να τιμωρηθεί πραγματικά; Είχε γίνει πολύς θόρυβος πριν από καιρό για τις εξωφρενικά χαμηλές φορολογικές δηλώσεις των γιατρών «του Κολωνακίου».

Αυτός ο θόρυβος δεν οδήγησε πουθενά. Ως συνήθως το θέμα ξεχάστηκε και η φοροδιαφυγή συνεχίζεται. Μπορεί να αλλάξει κάτι σ' αυτόν τον χώρο, παρά τη διεφθαρμένη και βαθιά αντιαναπτυξιακή κρατική μηχανή; Νομίζω πως ναι. Στις ΗΠΑ, αν σε πιάσουν να φοροδιαφεύγεις, έστω και στο ελάχιστο, συχνά καταλήγεις στη φυλακή. Γι' αυτό η συντριπτική πλειονότητα των φορολογουμένων φοβάται να επιδοθεί στο εξαιρετικά επικίνδυνο σπορ της φοροδιαφυγής.

Στη χώρα μας, παρ' όλες τις απίθανες ατασθαλίες γιατρών, δικηγόρων και άλλων, κανείς δεν φαίνεται να τιμωρείται. Μπορούμε να μειώσουμε τη φοροδιαφυγή, χωρίς να καταφύγουμε στα ακραία αμερικανικά μέτρα; Νομίζω πως μπορούμε με την επιβολή άλλου τύπου ελεγκτικών πρακτικών. Παράδειγμα: είναι πολύ εύκολο να επισκεφτούν ελεγκτές μερικά ιατρεία ως ασθενείς και να διαπιστώσουν αν οι γιατροί δίνουν αποδείξεις αυτόματα ή αν απλώς ρωτούν τον ασθενή αν θέλει απόδειξη ή όχι (το πιο συνηθισμένο κόλπο σήμερα).

Όσοι γιατροί παραβαίνουν τον νόμο, τους αφαιρείται αυτόματα η άδεια εξάσκησης επαγγέλματος (για πάντα ή για ένα μακρύ χρονικό διάστημα) - ενώ συγχρόνως δημοσιοποιείται το όνομα και το επάγγελμα του ενόχου σε όλα τα ΜΜΕ.

Μια τέτοια περιορισμένη, συμβολική, απλή κίνηση σίγουρα θα πείσει την πλειονότητα των γιατρών να ξεχάσουν το παιχνίδι της φοροδιαφυγής. Και, βέβαια, κάτι παρόμοιο μπορεί να εφαρμοστεί στον χώρο των υδραυλικών, ηλεκτρολόγων, μαραγκών κ.τ.λ., που συστηματικά θέτουν την κλασική ερώτηση: θέλετε απόδειξη ή θέλετε να πληρώσετε λιγότερα χωρίς απόδειξη; Και σ' αυτήν την περίπτωση δεν χρειάζεται μεγάλη εξυπνάδα για να βρει κανείς τρόπους να πιάσει έναν μικρό αριθμό από αυτού του τύπου τους παραβάτες και να τους επιβάλει παρόμοιες ποινές.

Τέλος, τι εμποδίζει έναν εφοριακό να σταματήσει το αυτοκίνητό του σ' ένα βενζινάδικο για να διαπιστώσει αν θα του δοθεί αυτόματα απόδειξη για τη βενζίνη που έβαλε; Οπως όλοι που έχουν αυτοκίνητο ξέρουν, σπάνια τους δίνεται αν δεν ζητηθεί από τον οδηγό. Γιατί τόσο απλά, πρακτικά μέτρα δεν εφαρμόζονται; Γιατί οι ελεγκτές περιορίζονται σε βλακώδη μέτρα που δεν αποδίδουν;

Όπως η επιδρομή μιας ομάδας ελεγκτών σε τουριστικά νησιά, νησιά όπου όλοι οι κάτοικοι πληροφορούνται αμέσως για τους επερχόμενους ελέγχους, σταματούν για λίγες μέρες τη φοροδιαφυγή και την ξαναρχίζουν μόλις φύγει το κλιμάκιο των ελεγκτών.

Συμπερασματικά, σε πολλούς τομείς απλοί αλλά και αυστηροί, άμεσοι, συμβολικού χαρακτήρα φορολογικοί έλεγχοι (όπως τα παραπάνω παραδείγματα που έδωσα) μπορεί να βοηθήσουν σημαντικά στην πάταξη της φοροδιαφυγής. Γιατί δεν γίνονται; Προφανώς γιατί στη χώρα μας λογική και κράτος είναι αντιθετικές έννοιες.

Τα φορολογικά έσοδα θα ήταν πολλαπλάσια, αν η φορολογική νομοθεσία άλλαζε ριζικά προς όφελος της ανάπτυξης. Η καινοτομία και οι νέες τεχνολογίες χρειάζονται κρατική βοήθεια που η διαλυμένη δημόσια διοίκηση δεν μπορεί να δώσει.

Ο Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας LSE

http://www.ethnos.gr