Παιδιά με ελλειμματική προσοχή και υπέρ κινητικότητα

Ελένη Δεμερτζή

*της Ελένης Δεμερτζή, Νηπιαγωγού, Μεταπτυχιακής φοιτήτριας ειδικής αγωγής

Στην Προσχολική Αγωγή, χρειάζεται, πολλές φορές, να μελετήσουμε τη συμπεριφορά παιδιών, που μας προβληματίζει, είτε διότι δυσκολεύονται να συγκεντρώσουν την προσοχή τους για το συγκεκριμένο χρόνο, που αντιστοιχεί στο εξελικτικό τους επίπεδο, προκειμένου να ολοκληρώσουν μια δραστηριότητα, είτε διότι παρουσιάζουν αυξημένη κινητική δραστηριότητα. Πολλές φορές μάλιστα συμβαίνουν και τα δύο μαζί.

Στις περιπτώσεις αυτές είναι πολλά τα ενδεχόμενα όπως: Να παρουσιάζει το παιδί μια νευρικότητα για λόγους που προκαλεί το περιβάλλον του και το εμποδίζει να συγκεντρωθεί. Να έχει συσσωρευμένη ενέργεια, η οποία όταν δεν βρίσκει διέξοδο, ενοχλεί πιεστικά το παιδί και το οδηγεί στη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Να είναι ο ρυθμός της εξέλιξης του αργότερος από όσο των συνομήλικων, οπότε η δυσκολία του να ανταποκριθεί στις ανάγκες μιας δραστηριότητας, προκαλούν την αντίδρασή του και θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλες πολλές αιτίες. Ενδέχεται όμως και να πρόκειται για μία ιδιαίτερη ανάγκη, που συνοδεύει το παιδί.

 

Σε κάθε περίπτωση τα παιδιά, με τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, χρειάζονται υποστήριξη, σωστή και ποτέ βιαστική αξιολόγηση και οπωσδήποτε την κατάλληλη για την περίπτωσή τους βοήθεια. Εφόσον αξιολογηθεί ότι, για την ελλειμματική προσοχή του παιδιού, καθώς και για την υπερβάλλουσα κινητική του δραστηριότητα, ευθύνονται ελλείψεις και αδυναμίες περιβαλλοντικές, τότε η αγωγή, (σχολική και οικογενειακή), μπορεί να παρέμβει αντισταθμιστικά και να λύσει το σχετικό πρόβλημα. Αντίθετα, για τις περιπτώσεις που οι αντιδράσεις ενός παιδιού έχουν οργανικό, ή γονιδιακό υπόβαθρο, τότε η παρέμβαση ειδικού θεωρείται επιβεβλημένη. Τα παιδιά αυτά δεν έχουν νοητική ανεπάρκεια.  

 

Σύμφωνα με την Ρούσου, (Ρούσου,Γ,1988) η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής μπορεί να συμβάλει στην σχολική αποτυχία των παιδιών αυτών που έχουν τέτοια διάγνωση και από αυτά ένα ποσοστό 15% δυσκολεύεται να παρακολουθήσει την ύλη του σχολείου.

 

Σύμφωνα με τα ψυχοπαιδαγωγικά δεδομένα, κάθε παιδί, που εμφανίζει τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω κριτήρια, είναι απαραίτητο να διερευνηθεί η περίπτωση τους εκτενέστερα.

Α’. Όταν το παιδί συχνά δεν τελειώνει κάτι που έχει αρχίσει.

Β’. Συχνά μοιάζει σαν να μην ακούει.

Γ’. Διασπάται εύκολα.

Δ’. Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί για να κάνει τη δουλειά του σχολείου ή άλλες εργασίες που απαιτούν παρατεταμένη συγκέντρωση.

 

Όσον αφορά στις αιτίες εκδήλωσης της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής έγινε μια πρόσφατη έρευνα (Leuzinger-Bohleber M.,Brandl Y.,Wolff A.,Huther G.(in press)) στην Φραγκφούρτη της Γερμανίας από την ψυχαναλύτρια  Leyzinger-Bohleber και τους συνεργάτες της και της οποίας τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν  στην Αθήνα από την Ψυχαναλυτική Εταιρεία το 2006. Η έρευνα αυτή έγινε εξαιτίας της εμπορευματοποίησης που επιδέχεται το πρόβλημα αυτό μέσω της ιατρικοποίησης του και κυρίως στη συγκεκριμένη χώρα  και  έδειξε ότι μπορεί να υπάρχουν πιθανές βιογραφικές και βιολογικές αιτίες στα παιδιά με ΔΕΠ-Υ οι οποίες είναι σε πολύ μικρό ποσοστό π.χ. λόγω εγκεφαλικής βλάβης από τους πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες που ως επι το πλείστων είναι οι αιτίες πρόκλησής του. Η ψυχαναλυτικές δημοσιεύσεις σε αντίθεση με τις απόψεις της συμπεριφοριστικής θεωρίας και της ψυχιατρικής έχουν επικεντρωθεί στο ότι η ελλειμματική προσοχή και η υπερκινητικότητα είναι συμπτώματα τα οποία και τα δύο μαζί αποτελούν ένα σύνδρομο αλλά  δεν συνιστούν μια ολοκληρωμένη  κλινική εικόνα έστω και αν αποδειχθεί ότι πράγματι υπάρχει μια γενετική προδιάθεση. Ωστόσο δεν υπάρχουν σαφή όρια μεταξύ παθολογικού και κανονικού γι’ αυτά τα δυο συμπτώματα. Όπως είναι γνωστό στα παιδιά με ΔΕΠ-Υ όταν μια εργασία τους ενδιαφέρει πραγματικά αφοσιώνονται. Η έλλειψη όμως ευχάριστου και σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα των μαθητών μάθημα μπορεί να  συμβάλλει στην έλλειψη προσοχής αλλά δεν αποτελεί αντικειμενικά μετρήσιμο στοιχείο για την εκτίμηση των συμπτωμάτων της ελλειμματικής προσοχής και της υπερκινητικότητας. 

 

Δεν υπάρχει μονοαιτιολογική εξήγηση της ΔΕΠ-Υ. Η Bohleber και οι συνεργάτες της παρατήρησαν διαφορετικά δομικά επίπεδα στα παιδιά αυτά και μια μεγάλη ποικιλία από αποκλίνουσες σχέσεις με τα αντικείμενα. Όπως όλοι ξέρουμε, περιγράφει η Bohleber,ότι πολλοί γενετικοί ερευνητές  έχουν συνεχώς επισημάνει ότι παρά το ότι υπάρχει μια γενετική προδιάθεση μπορεί να μην εκδηλωθεί ποτέ ή μπορεί να εκδηλωθεί κάτω από συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες και καταστάσεις που συμβαίνουν στις πρώιμες εμπειρίες στις διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι ψάχνοντας τα γεγονότα και τις εμπειρίες των πρώιμων διαπροσωπικών σχέσεων μπορούμε να καταλάβουμε τους γενετικούς αστερισμούς και να δράσουμε κατάλληλα.

 

Η ψυχολογία του Εγώ, θεωρεί ότι οι πρώιμες σχέσεις αντικειμένων και παιδιού καθώς και η αποτελεσματική σταθερή υποστήριξη της οικογένειας στις λειτουργίες του Εγώ του παιδιού είναι πολύ σημαντικές. Ο πρωταρχικός σκοπός των οικογενειών με παιδιά πάσχοντα από ΔΕΠ-Υ πρέπει να είναι αυτός γιατί το παιδί χρειάζεται μια συνεχής και σίγουρη  υποστήριξη ώστε να ρυθμίσει την συμπεριφορά του, να ρυθμίσει και να ελέγξει τις ψυχολογικές, αισθητηριακές, κινητικές και συναισθηματικές διαδικασίες. Εάν δεν αναπτυχθεί μια τέτοια υποστήριξη είναι σχεδόν αδύνατο να αναπτυχθεί μια ικανή πρωταρχική ρύθμιση που θα κατευθύνει τις παρορμήσεις και τις συγκινήσεις του παιδιού καθώς  δέχεται τα ερεθίσματα μέσω του σώματός του και συγκεκριμένα μέσα από τις αισθήσεις από το εξωτερικό περιβάλλον προς το εσωτερικό του κόσμο. Η ανάπτυξη της προσοχής εξαρτάται από αυτή την ρυθμιστική διαδικασία και σύμφωνα με την ψυχολογία του Εγώ, η προσοχή είναι μια λειτουργία αναζήτησης για εν δυνάμει καταστάσεις που προσφέρουν  ενεργητικότητα και ικανοποίηση. 

 

Το ΔΕΠ(-Υ) εκδηλώνεται στα αγόρια 4 φορές πιο συχνά από τα κορίτσια. Εδώ υποθέτει ότι είναι πιθανόν να υπάρχει μια γενετικά μεγαλύτερη μυϊκή κινητικότητα. Ο Daniel Stern(Stern D.,1995) απέδειξε ότι τα βρέφη που είχαν καταθλιπτικές μητέρες προσπαθούσαν με την έντονη κινητικότητα και ανησυχία τους  να τις συνεφέρουν από αυτή την κατάσταση, η οποία προσπάθεια γενικεύθηκε και κατέληξε σε υπερκινητική συμπεριφορά.

 

Η πρόληψη και η πρώιμη παρέμβαση κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού είναι πολύ σημαντική για την θεραπεία της ΔΕΠ-Υ. Εν κατακλείδι μια γενετική προδιάθεση είναι πιθανόν να οδηγήσει στην ανάπτυξη μια ελλειμματικής προσοχής και στην υπερκινητικότητα  μέσω ειδικών ενσώματων αλληλεπιδράσεων και εμπειριών στις σχέσεις αντικειμένων. Αυτές οι εμπειρίες μπορεί να τροποποιούνται ή να διορθώνονται μόνιμα  και από αυτή την άποψη να οδηγούν σε μια ρύθμιση  του βρεφικού οργανισμού  μέσα από νέες ενσώματες εμπειρίες και όχι μέσα από μια φαρμακευτική αγωγή θεωρώντας ότι με αυτό το  τρόπο θα ρυθμίσουν την συγκεκριμένη  δυσλειτουργία του εγκεφάλου.

 

Το σχολείο αποτελεί σημαντικό αρωγό σε αυτή την προσπάθεια αφού η εξατομίκευση του αναλυτικού προγράμματος, η διατήρηση της δημιουργικότητας και της εφευρετικότητας του εκπαιδευτικού, το ευχάριστο και σωστά οργανωμένο σχολικό περιβάλλον και η συνεργασία των γονιών με τον/την εκπαιδευτικό και τους ειδικούς επιστήμονες που συνεργάζονται με το σχολείο βοηθά στην εξάλειψη αυτών των συμπτωμάτων ώστε να αποφεύγεται το άσκοπο άγχος εκ μέρους των γονιών που πιστεύουν ότι τα παιδιά παρουσιάζουν συμπτώματα Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα. 

Βιβλιογραφία

Leuzinger-Bohleber M.,Brandl Y.,Wolff A.,Huther G.(in press).Frankfurt Prevention Study.Preliminary Results.

Leuzinger-Bohleber M.,Pfeifer R.(2002).Remembering a depressive primary object?Psychoanalysis and Embodied Cognitive Science: A dialogue on memory.International Journal of Psychoanalysis,83:3-33.

Leuzinger-Bohleber M. ,Pfeifer R.(2006).Recollecting the past in the present.Memory in dialogue between psychoanalysis and cognitive science.In:Mancia M.,editor:Psychoanalysis and neuroscience.Milano:Spinger,63-97.

Stern D.(1995).The motherhood consellation: A unified view of parent-infant psychotherapy.New York:Basic Books.229 p.

Ζώνιου-Σιδέρη,Α.,(2004),Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις, Τόμος Α’, Αθήνα ,Ελληνικά Γράμματα. 

Μαράτου, Ο.,(1988),Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής, Τόμος Γ’, Αθήνα., Καστανιώτης