Δύο συγγραφείς συζητούν για το ρόλο της λογοτεχνίας

o      Δυο συγγραφείς, ο Αμερικανός Ράσελ Μπανκς και ο Ιταλός Έρι ντε Λούκα, συζητούν στο περιθώριο μιας Διεθνούς Λογοτεχνικής Συνόδου στη Λιόν της Γαλλίας για διάφορα θέματα, μεταξύ των οποίων και για το ρόλο της λογοτεχνίας στη ζωή.


Η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει κάποια πράγματα στη ζωή μας; Μπορεί να μεταβάλει την πολιτική κατάσταση μιας χώρας; Ποιος είναι ο ρόλος της; Ποια σχέση δημιουργείται ανάμεσα στον συγγραφέα ενός μυθιστορήματος και τον αναγνώστη του; Είναι μερικές από τις ερωτήσεις στις οποίες απαντούν οι δυο συνδιαλεγόμενοι.

Μπανκς: «Αυτό που καταφέρνει η λογοτεχνία είναι να εξανθρωπίζει εκείνους που χωρίς αυτήν θα δυσκολεύονταν να θεωρηθούν εντελώς ανθρώπινοι. Δίνει μια υπαρξιακή πραγματικότητα σ' εκείνους που για μας δεν θα ήταν παρά αντικείμενα, είτε επρόκειτο για γυναίκες, παιδιά, φτωχούς, μαύρους ή ακόμη και πλουσίους. Εξανθρωπίζει τους ανθρώπους και μας υπενθυμίζει τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Αυτό θεωρώ πως είναι ο σημαντικότερος ρόλος της λογοτεχνίας και η μεγάλη ικανοποίηση που προκαλεί. Μπορεί, όμως, η λογοτεχνία να αλλάξει τα πράγματα; Εμένα, πάντως, με άλλαξε. Η ανάγνωση και η προσέγγιση των μεγάλων έργων τέχνης μετέβαλαν τη θεώρησή μου για τον κόσμο και για τους άλλους. Ωστόσο, δεν πιστεύω πως η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πολιτική. Δεν δρα στο κέντρο, αλλά μόνο στα περιθώρια. Η αλλαγή γίνεται πάντα στα περιθώρια, πριν να εξαπλωθεί στο κέντρο. Η δουλειά της λογοτεχνίας γίνεται βήμα βήμα: αρκεί, στην αρχή, ένα άτομο μόνο του σ' έναν χώρο μ' ένα βιβλίο να του κρατά συντροφιά».

Ντε Λούκα: «Πρέπει πρώτα να υπάρξει μια διευκρίνιση περιεχομένου: σ' ένα καταπιεστικό καθεστώς ή τυραννία που καταστέλλει τις λέξεις, η λογοτεχνία, όπως το τραγούδι ή κάθε άλλη μορφή λόγου ή έκφρασης, είναι υποκειμενική και αποτελεί μια δύναμη αλλαγής. Σ' ένα καθεστώς τυπικής Δημοκρατίας, πέρα από το ότι κρατά συντροφιά, η λογοτεχνία διαθέτει μια δυναμική. Στη νεότητά μου, διάβαζα τα βιβλία του πατέρα μου και όχι τόσο παιδικά βιβλία. Κοιμόμουν στη βιβλιοθήκη του. Άρχισα να διαβάζω μυθιστορήματα κι έτσι κατάφερα να καταλάβω την προσωπικότητα των ενηλίκων: ήταν φτιαγμένα όπως κι εγώ, αυτά τα μεγάλα πρόσωπα που ασκούν εξουσία! Η λογοτεχνία, λοιπόν, για μένα είχε στόχο να ξεσκεπάζει τους ενήλικες, να τους αφαιρεί την ανωτερότητά τους, να εξαφανίζει κάθε εξουσία τους. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή κατάλαβα γιατί καμία εξουσία δεν αγαπά τα βιβλία: γιατί, απέναντι σε ένα βιβλίο, κάθε εξουσία είναι γυμνή ή τουλάχιστον (η γύμνια της θα ήταν τρομακτικό θέαμα) μένει με τα σώβρακα...».

Η Λογοτεχνία είναι γλώσσα της αλήθειας

Μπανκς: «Η άλλη ανατρεπτική διάσταση της λογοτεχνίας βρίσκεται στην αποκατάσταση της γλώσσας. Στη δεκαετία του '50, όντας έφηβος, άρχισα να διαβάζω πραγματική λογοτεχνία, μου προσέφερε, εκτός των άλλων, μια γλώσσα αξιοπρέπειας που μου επέτρεπε την πρόσβαση στην αλήθεια, δηλαδή ακριβώς το αντίθετο της γλώσσας που μου είχε δοθεί από τους ενήλικες. Ακόμη και σήμερα, αισθάνομαι περιτριγυρισμένος από μια ψευδή και διεφθαρμένη γλώσσα που υπηρετεί τα συμφέροντα της εξουσίας και εξακολουθώ να στρέφομαι προς το μυθιστόρημα, την ποίηση, το θέατρο για να γευτώ μια εξαγνισμένη, από κάθε παραποίηση, γλώσσα.

Το να γράφω μου δίνει τη δυνατότητα και την υποχρέωση να είμαι πιο τίμιος, πιο ανοιχτός στον κόσμο από οποιαδήποτε άλλη συγκυρία στη ζωή μου. Στη ζωή, μπορώ να λέω κάποια ψεματάκια, να κάνω τον κουτό και, ορισμένες φορές, να είμαι κοντόφθαλμος και μισαλλόδοξος. Αλλά όταν γράφω δεν έχω αυτό το δικαίωμα. Έτσι, με το πέρασμα του χρόνου η λογοτεχνία με άλλαξε, και ελπίζω με βελτίωσε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα με την οποία έχω καταπιαστεί».