"Να καώσι": Μεταρρυθμίσεις και αντιμεταρρυθμίσεις στην Παιδεία

*του Γρηγόρη Γιοβανόπουλου

«Οι χοίροι  υίζουσιν

Τα χοιρίδια κοΐζουσιν

Οι όφεις ιύζουσιν

Οι νεοσσοί τιτίζουσι και πιππίζουσι».

Παραθέτω ένα μέρος από το εξώφυλλο του βιβλίου του Αθανασίου Παπά καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών  με τίτλο  «Διδακτική γλώσσας και κειμένων» για να έχουμε μια μικρή ιδέα του πόσο βασάνισε η χρήση της καθαρεύουσας τους δυστυχείς μαθητές και ιδίως αυτούς που προέρχονταν από τα λαϊκά στρώματα.

Ας επανέλθουμε όμως στις «μεταρρυθμίσεις και αντιμεταρρυθμίσεις στην Παιδεία».

Είδαμε στο τέλος του προηγούμενου κειμένου το περίφημο «να καώσι» που χρησιμοποίησε  «η Επιτροπεία  προς εξέτασιν της γλωσσικής διδασκαλίας των δημοτικών σχολείων» , καθώς και το μένος των συντηρητικών στρωμάτων της Ελληνικής κοινωνίας απέναντι στη δημοτική και τους υποστηρικτές της. Τα χρόνια που ακολούθησαν έφεραν τη μικρασιατική καταστροφή και τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μ. Ασίας και του Πόντου. Παράλληλα έχουμε μια μεγάλη έλλειψη πολιτικής σταθερότητας καθώς από το 1920 έως το 1928 έχουμε 34 αλλαγές κυβερνήσεων και 25 Υπουργούς Παιδείας. Βέβαια υπάρχει και η ελπιδοφόρα  «χαραμάδα» το 1924 με την Κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου όπου ο Δ. Γληνός και ο Αλ.  

Δελμούζος θα προσπαθήσουν ξανά να φέρουν μια προοδευτική μεταρρύθμιση με τη δημιουργία του Μαρασλείου διδασκαλείου και την αλλαγή των προγραμμάτων σπουδών. Δυστυχώς στο τέλος της πρώτης σχολικής χρονιάς οι διαμαρτυρίες τριών δασκάλων πως  η Ρόζα Ιμβριώτη δίδασκε στο μάθημα της Ιστορίας «υλιστικές «απόψεις» κατέληξαν στα «Μαρασλειακά» και στην αποτυχία της μεταρρύθμισης που έληξε με την ανάληψη της εξουσίας από το Δικτάτορα Θ. Πάγκαλο.Τα «Μαρασλειακά» ήταν και η τελευταία μάχη που έδωσαν μαζί ο Δ. Γληνός και ο Αλ. Δελμούζος καθώς θα ακολουθήσει η διάσπαση του εκπαιδευτικού ομίλου το 1927 και οι δυο μεγάλοι πρωταγωνιστές θα ακολουθήσουν του λοιπού διαφορετικούς δρόμους. 

Το 1928 όμως έχουμε σημαντική πολιτική αλλαγή . Η επανεμφάνιση του Βενιζέλου στο τιμόνι του κόμματος των Φιλελευθέρων του δίνει τη νίκη στις εκλογές της 19^ης Αυγούστου 1928 με 46,94% και 178 Βουλευτές. Την εποχή εκείνη το ποσοστό των αναλφάβητων κυμαίνονταν από 40,75 στη Στερεά Ελλάδα έως 63,87 στη Μακεδονία και 73,42 στη Θράκη.

Στις 2 Απριλίου του 1929 θα κατατεθούν στη βουλή από τον Υπουργό Παιδείας κ. Γόντικα τα νομοσχέδια για την  στοιχειώδη (Ν 4397/16-8-1929) και τη μέση εκπαίδευση (Ν. 4373/13-8-1929).

Με τα νομοσχέδια αυτά η διάρθρωση της εκπαίδευσης διαμορφώνεται ως εξής:  Δίχρονο Νηπιαγωγείο και υποχρεωτικό εξατάξιο Δημοτικό σχολείο. Μετά από αυτό οι μαθητές μπορούν χωρίς εξετάσεις να φοιτήσουν , είτε στο ανώτερο Παρθεναγωγείο (κορίτσια) , είτε στις κατώτερες επαγγελματικές σχολές χωρίς εξετάσεις. Όσοι θέλουν να φοιτήσουν στο Γενικό Γυμνάσιο ή στο πρακτικό Λύκειο όπου η φοίτηση είναι 6ετής δίνουν εισαγωγικές εξετάσεις.Η πρόσβαση στα Πανεπιστήμια γίνεται επίσης με εισαγωγικές εξετάσεις.

Με το νόμο 5045 του 1930 (Yπουργός Παιδείας ο Γεώργιος Παπανδρέου) «περί σχολικών βιβλίων» προβλέπεται πως η δημοτική γλώσσα θα διδάσκεται υποχρεωτικά σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού και στις δύο τελευταίες παράλληλα με την καθαρεύουσα.

Η μεταρρύθμιση αυτή που σε γενικές γραμμές είναι επανάληψη της προσπάθειας του 1913 αναπροσανατολίzει την εκπαίδευση εισάγοντας το δεύτερο σχολικό δίκτυο ανώτερο Παρθεναγωγείο και κατώτερες επαγγελματικές σχολές) προσπαθώντας να καταργήσει το μονοδιάστατο χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος δίνοντας την ευκαιρία στους μαθητές να προετοιμαστούν για τη ζωή και παρέχοντάς τους δεξιότητες για την αγορά εργασίας.

Η αύξηση των ετών φοίτησης στο Δημοτικό σχολείο η διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας  και η παράλληλη υποχρεωτικότητα φοίτησης είναι θετικότατο μέτρο κυρίως για τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις και όχι για τις μεσαίες και ανώτερες όπως η παλιά.

Αντιδράσεις υπήρξαν και πάλι από τους συνήθεις ύποπτους. Η φιλοσοφική σχολή σε υπόμνημα  που υπογράφει ο Κοσμήτωρ κ. Ερρίκος Σκάσσης παρατηρεί:….νομοθετήματα επαγγελόμενα ριζικήν θεραπείαν των κακώς κειμένων ….ανάγκη να με είναι πορίσματα βεβιασμένης εργασίας ή προϊόντα μελέτης ολίγων ατόμων…….αλλά απόρροια … ενδελεχούς μελέτης …. Ταύτα συνετάχσθησσαν υπό ευάριθμων προσώπων χωρίς να μετάσχωσι της εργασίας οι δυνάμενοι να έχωσιν έγκυρον γνώμιν (την οποία είχαν μόνο αυτοί)………..Μεταξύ των μη προσκληθέντων …..είναι και η φιλοσοφική σχολή (εμφανές το παράπονο αλλά και η αιτία της μη πρόσκλησης) …..υποβάλλει την ευχήν ….όπως μη επιδείξη σπουδήν προς επιψήφισιν …των προτεινώμενων εκπαιδευτικών μέτρων ……(προτείνει ευθαρσώς παραπομπή στις καλένδες) . ….Η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου …λαβούσα γνώσιν  του ανωτέρω υπομνήματος …συνεφώνησε προς τας εν αυτώ εκτεθειμένας απόψεις. Ο Πρύτανης Γ Ματθαιόπουλος.

Τα νομοθετήματα θα κριτικάρει έντονα και ο Σ. Γληνός λέγοντας πως « ότι περιέχουν καλό δεν είναι νέο , ότι περιέχουν νέο δεν είναι καλό»  (έχει αρχίσει ήδη να προσεγγίζει τις θέσεις του ΚΚΕ).

Η μεταρρύθμιση δεν θα ολοκληρωθεί καθώς ο ελ. Βενιζέλος θα παραιτηθεί το 1932 και η συντηρητική παράταξη που θα επανέλθει στην εξουσία θα ανακόψει την προσπάθεια του 1929.

Τη χαριστική βολή και σ’ αυτήν την μεταρρύθμιση θα δώσει η Δικτατορία της 4^ης Αυγούστου των Μεταξά- Γεωργίου Β’ . Ο Μεταξάς στο διάγγελμά του στις 4 Αυγούστου 1936 θα επικαλεσθεί τον κίνδυνο του κομμουνισμού και από τον υπουργό του Κ. Γεωργακόπουλο οι μέχρι τώρα μεταρρυθμίσεις θα κατηγορηθούν   ότι «προσεπάθησαν να υπονομεύσουν την θρησκείαν , την πατρίδα και την οικογένειαν».

Ο ίδιος ο Δικτάτορας όταν ανέλαβε το Υπουργείο Παιδείας έδωσε το ιδεολογικό του στίγμα δηλώνοντας : « Δεν επιτρέπω από κανένα –και παρακαλώ να το γνωρίσετε εις όλους τους υφισταμένους σας- καμμίαν υπόκωφον αντίστασιν εις τας θελήσεις μου καθ’ οιον δήποτε τρόπον εκδηλουμένην».

Έτσι Θα καταργήσει τη διάρθρωση των σχολικών βαθμίδων της μεταρρύθμισης του 1929 μετατρέποντας στην ουσία το δημοτικό σε τετράχρονο ,καθώς η φοίτηση στις δύο ανώτερες τάξεις προϋπέθετε εξετάσεις και το γυμνάσιο σε 8τάξιο χωρίζοντάς το σε δύο κύκλους  (οι 6 πρώτες τάξεις αποτελούσαν τον κατώτερο κύκλο και οι δύο τελευταίες τον ανώτερο). Έχουμε πλήρη επιστροφή στο βαυαρικό μοντέλο με ότι αυτό συνεπάγεται για τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις για τις οποίες υποτίθεται ότι «κόπτονταν» ο Μεταξάς.

Ο πόλεμος και  γερμανική κατοχή θα δημιουργήσουν μια εκρηκτική κατάσταση.  Το σχολικό έτος 1949-41 κράτησε μόνο 3 μήνες και το 1941-42 μόνο 30 ημέρες.

Μετά τη δημιουργία του ΕΑΜ στις 27-9-1941  δύο ομάδες εκπαιδευτικών του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ με εμπνευστή το Δ. Γληνό  θα επεξεργαστούν ένα «Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας’ και θα το υποβάλλουν στη γραμματεία Παιδείας της ΠΕΕΑ το 1944.

ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΛΑΪΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Το εθνικό συμβούλιο της ΠΕΕΑ στους Κορυσχάδες της Ευρυτανίας το Μάη του 1944 διαμόρφωσε το εν λόγω σχέδιο εμπνευστές του οποίου ήταν εκαιδευτικοί και διανοούμενοι του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ. Στο σχέδιο αυτό πρωτοστάτησαν η ρόζα Ιμβριώτη , οΚώστας Σωτηρίου και ο Μιχάλης Παπαμαύρος και το εισηγήθηκε ο Καθηγητής Πέτρος Κόκκαλης αναπληρωτης Γραμματέας Παιδείας.

Σύμφωνα με το «Σχέδιο για μιαΛαϊκή Παιδεία» η εκπαίδευση είχε την εξής διάρθρωση ανάλογη με την ηλικία του παιδιού : Α) Προσχολική περίοδος (0-6 ετών, παιδικοί σταθμοί,νηπιαγωγεία ,παιδικές εξοχές), Ηλικία 7-14 Δημοτικό σχολείο , περισχολικά ιδρύματα, ηλικία 15-18 ετών γυμνάσιο, τεχνικές , καλλιτεχνικές σχολές, ,ηλικία 19-22 ανώτατες σχολές.

Για την Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, προβλέπονταν η διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας , το μονοτονικό σύστημα γραφής και η κατάργηση της ιστορικής ορθογραφίας.

Η Δευτεροβάθμια θα ήταν τετραετής με διάφορους τύπους Σχολείων (κλασικά , αγροτικά , βιοτεχνικά βιομηχανικά).

Το «σχέδιο» θα καταλήξει με την παρακάτω διαπίστωση: «Μόνο μ’ αυτή την οργάνωση της Παιδείας , εμείς τα παιδιά του δουλευτή λαού, θα μεγαλώσουμε μέσα στην κοινωνικά ωφέλιμη εργασία , την επιστημονικά οργανωμένη μέσα στην παραγωγή και θα γίνουμε ικανοί να εξυπηρετήσουμε θετικά  και πολύπλευρα τις υλικές και τις πνευματικές ανάγκες της χώρας».

Η ΠΕΕΑ στο μικρό διάστημα που δραστηριοποιήθηκε άνοιξε Σχολεία, παιδικούς σταθμούς, δημιούργησε λαϊκές βιβλιοθήκες ,ίδρυσε μαθητικά συσσίτια, λειτούργησαν τα παιδαγωγικά φροντιστήρια για την εκπαίδευση Δασκάλων , λειτούργησε ξανά η Διδασκαλική ομοσπονδία και έγινε παιδαγωγικό συνέδριο στη Λάσπη Ευρυτανίας. (Το εύρος βέβαια όλων αυτών των πρωτοβουλιών πιθανόν εξαντλούνταν στην ορεινή Ελλάδα που ελέγχονταν από την ΠΕΕΑ).Γράφτηκαν και τυπώθηκαν δύο αναγνωστικά «τα αετόπουλα» και η «Ελεύθερη Ελλάδα» για την Γ’ και τη Δ’ τάξη του Δημοτικού Σχολείου.

Τα Δεκεμβριανά και ο εμφύλιος που ακολούθησε έκαναν το «Σχέδιο για μια λαϊκή παιδεία» κενό γράμμα.

Το τέλος του εμφυλίου βρήκε την Ελλάδα κατεστραμμένη. 474.000 ανθρώπινες ζωές είχαν χαθεί . Σχεδόν όλες οι υποδομές της χώρας είχαν καταστραφεί. Αλλά το χειρότερο ήταν πως το εμφυλιοπολεμικό κλίμα θα σκεπάσει κάθε προσπάθεια για συμφιλίωση και ανόρθωση. Αυτό το νοσηρό κλίμα είναι που θα τορπιλίσει τις προσπάθειες του γηραιού Πρωθυπουργού Νικολάου Πλαστήρα. Ο θρυλικός «μαύρος καβαλλάρης» ως Πρωθυπουργός θα επιδιώξει τη λήθη, την εθνική συμφιλίωση και την επούλωση των πληγών του εμφυλίου πολέμου. Όμως οι δυνάμεις της αντίδρασης δεν θα τον αφήσουν να το καταφέρει. Ο Πλαστήρας δεν θα καταφέρει να αποτρέψει τις εκτελέσεις του Μπελογιάννη και των Μπάτση , Καλούμενου και θα πεθάνει στις 26 ιουλίου 1953 σε ένα φτωχικό δωμάτιο πάνω σ’ ένα κρεβάτι εκστρατείας, αφού το σύνθημα « τι Παπάγος τι Πλαστήρας» της Αριστεράς έφερε στην εξουσία τις συντηρητικές δυνάμεις με αρχηγό το Στρατάρχη Αλ. Παπάγο. Την εξουσία αυτή θα κρατήσουν μέχρι το 1963 που η Ε.Κ. του Γ. Παπανδρέου θα δώσει ένα προσωρινό τέλος στην κυβέρνηση της Δεξιάς. Νωρίτερα το 1951 ψηφίστηκε ο Ν. 1823/1951 με τον οποίο καθιερώθηκαν δύο βαθμίδες εκπαίδευσης η  εξαετής στοιχειώδης και η εξαετής μέση.  Η διάρθρωση Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο διατηρείται ως τις μέρες μας. Υπήρχαν εισαγωγικές εξετάσεις από την μία βαθμίδα στην άλλη που αναγκάζουν μεγάλο αριθμό μαθητών να εγκαταλείψουν πρόωρα την εκπαίδευση. Το 1951 με το νόμο 1825 ιδρύθηκε το ΙΚΥ (ίδρυμα, κρατικών υποτροφιών) με εισήγηση του Γ. Παπανδρέου που θα «ενίσχυε» τα «οικονομικά ανίσχυρα» παιδιά να σπουδάσουν.

Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ 1964

Στις εκλογές του 1964 η Ε.Κ. του Γ. Παπανδρέου με ποσοστό 52,72% και 171 Βουλευτές σχηματίζει αυτοδύναμη Κυβέρνηση , που θα υποβάλλει το 1964 το σχέδιο νόμου « περί οργανώσεως και διοικήσεως της γενικής (στοιχειώδους και μέσης) εκπαιδεύσεως και το Μάιο του 1965 τα νομοσχέδια «περί τεχνικής εκπαιδεύσεως» και «περί ιδρύσεως Πανεπιστημίων. Στην εισηγητική έκθεση του πρώτου νομοσχεδίου αναφέρεται πως η Παιδεία οφείλει να έχει «κατά βάσιν ουμανιστικόν χαρακτήρα , προϋπόθεσιν και εγγύησιν διά την οικονομικήν ανάπτυξιν της χώρας και την πνευματικήν προκοπήν του έθνους». 

Στην αντίστοιχη της τεχνική εκπαίδευσης θα τονισθεί πως  η οικονομική πρόοδος της χώρας ευρίσκεται εις στενήν συνάρτησιν προς την ανάπτυξιν της επαγγελματικής , ιδία της τεχνικής Εκπαιδευσεως η οποία αποτελεί μίαν από τας βασικάς προϋποθέσεις της» και τέλος στον εισηγητική έκθεση  για τα Πανεπιστήμια αναφέρεται η ανάγκη για την απόκτηση «επιστημόνων υψηλού επιπέδου , γιατί , …ούτε η πνευματική ,ούτε η οικονομική μας πρόοδος θα πραγματοποιηθεί με ταχύν ρυθμόν εάν δεν αποκτήσωμεν περισσότερους και καλύτερους επιστήμονας».

Η εκπαίδευση διαρθρώνεται λοιπόν ως εξής: Η στοιχειώδης εκπαίδευση παρέχεται στο εξαετές δημοτικό σχολείο που είναι υποχρεωτικό και στο οποίο όπως και σε όλες τις βαθμίδες διδάσκεται η δημοτική. Υποχρεωτικό είναι και το τριετές Γυμνάσιο , το οποίο είναι  δύο τύπων. Γενικό η τεχνικό .

Το γενικό Γυμνάσιο παρέχει «επιμελημένην θρησκευτικήν και ηθικήν αγωγήν» , ενώ το τεχνικό παρέχονται στοιχειώδεις θεωρητικές και πρακτικές τεχνικές γνώσεις .

 Έπειτα υπάρχουν τρεις τύποι Λυκείου. Το γενικό Λύκειο, το τεχνικό-επαγγελματικό και σχολές εξειδικεύσεως τεχνικών.  Η φοίτηση σ’αυτά γίνεται κατόπιν εισαγωγικών εξετάσεων . Οι απόφοιτοι του τεχνικού-επαγγελματικού Λυκείου εγγράφονται χωρίς εξετάσεις στις σχολές εξειδικεύσεως τεχνικών όπου αποκτούν ειδικότητα μηχανοτεχνίτη, ηλεκτροτεχνίτη, οικοδόμου , ξυλουργού κ.λ.π.

Οι απόφοιτοι του γενικού αλλά και του τεχνικού Λυκείου μετά την απόκτηση του «ακαδημαϊκού απολυτηρίου» και μετά από εισαγωγικές εξετάσεις έχουν πρόσβαση στα Α.Ε.Ι. και στις Παιδαγωγικές ακαδημίες και τις  σχολές υπομηχανικών.   

Το ακαδημαϊκό απολυτήριο» είναι δύο τύπων .Οι κάτοχοι του πρώτου τύπου εγγράφονται στη φιλοσοφική, τη νομική και τη θεολογική σχολή των Πανεπιστημίων. Οι κάτοχοι του δευτέρου τύπου εγγράφονται στη φυσικομαθηματική , την ιατρική , την οδοντιατρική ,την κτηνιατρική , τη γεωπονική, τη δασολογική  και στις σχολές του Πολυτεχνείου. Για τη διαμόρφωση του βαθμού του «ακαδημαϊκού απολυτηρίου»  υπολογίζονται οι βαθμοί της Β’ και Γ’ Λυκείου.

Εκτός από αυτή τη διάρθρωση της εκπαίδευσης στη μεταρρύθμιση του 1964 εισάγονται μια σειρά από καινοτομίες οι οποίες όχι μόνο ήταν αναγκαιότητες αλλά και έδιναν τη δυνατότητα στα παιδιά των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων  (εργάτες , αγρότες) να μορφωθούν και να διεκδικήσουν θέσεις στη κοινωνία που πρωτύτερα ήταν κατειλημμένες από άλλους αιωνίως προνομιούχους. Ας δούμε εν τάχει ποιες ήταν αυτές:

• Καθιερώνεται η δωρεάν Παιδεία για όλους από 6 έως 15 ετών.
• Η δημοτική γλώσσα καθιερώνεται σε όλες τις βαθμίδες. Προβλέπεται επίσης η εξοικείωση των μαθητών στη χρήση της καθαρεύουσας.
• Αυξάνονται τα έτη φοίτησης στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες σε τρία έτη από δύο που ήταν.
• Αλλάζουν τα προγράμματα της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καθώς τα Αρχαία διδάσκονται από μετάφραση , καταργείται η υποχρεωτική διδασκαλία των Λατινικών και εισάγονται νέα μαθήματα όπως στοιχεία δημοκρατικού πολιτευματος, στοιχεία φιλοσοφίας και ψυχολογίας, εισαγωγή στην κοινωνιολογία , στοιχεία οικονομικής επιστήμης κ.α.
• Καθιερώνονται τα μαθητικά συσσίτια.

Είναι παραπάνω από βέβαιο πως η μεταρρύθμιση του 1964 επαναπροσανατολίζει την ελληνική εκπαίδευση μακριά από το στείρο κλασικισμό , την κάνει προσιτή στα λαϊκά στρώματα και κυρίως επιχειρεί στροφή στην τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση καθώς η Κυβέρνηση δηλώνει πως η οικονομική ανάπτυξη της χώρας εξαρτάται από την τεχνική εκπαίδευση . Έτσι επιχειρείται να καταργηθεί ο μονόδρομος της ελληνικής εκπαίδευσης προς το Πανεπιστήμιο και με το δεύτερο σχολικό δίκτυο να διοχετευθούν ειδικευμένοι νέοι στην παραγωγή.

 Τα πρωτοποριακά και ουσιαστικά αυτά μέτρα θα οδηγήσουν τη μεγάλη Ρόζα Ιμβριώτη να δηλώσει πως η μεταρρύθμιση του 1964 « έχει  πάρα πολλά στοιχεία γόνιμα που, αν εφαρμοστούν σωστά , θα συντελέσουν στον εκσυγχρονισμό και στον εκδημοκρατισμό του Σχολείου . Θα βοηθήσουν να γίνει η Παιδεία  ανεμπόδιστα κτήμα του λαού». Βέβαια υπήρχαν και οι συνήθεις ύποπτοι που αντέδρασαν στη μεταρρύθμιση του 1964 όπως είχαν αντιδράσει και σ’ αυτή του 1913 και του 1929. Ήταν η φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και η Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων. Αλλά και η ΕΡΕ με εισηγητές τους Π. Κανελλόπουλο και Κ. Τσάτσο θα υπερασπισθεί την «κλασσική Παιδεία» και θα εναντιωθεί στην εισαγωγή του μαθήματος «στοιχεία δημοκρατικού πολιτεύματος» καθώς σύμφωνα με αυτούς οι δημοκρατικοί θεσμοί λειτουργούσαν άψογα στη χώρα. Άλλωστε από τις εκλογές του 1961 (βίας και νοθείας) είχε περάσει απεριόριστος χρόνος (sic).

Η Φιλοσοφική σχολή  στο «υπόμνημα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών επί των κυβερνητικών μέτρων περί της Παιδείας» σημειώνει: «………Η σχολή νομίζει ότι πολλά εκ των εξαγγελθέντων μέτρων είναι άκρως αντίθετα προς το συμφέρον της εθνικής εκπαιδεύσεως και της Ελληνικής Παιδείας ….».

Η «Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων» σε ανακοίνωση «προς την Βουλή των Ελλήνων και τον Ελληνικόν λαόν» αναφέρει: « Τα εκπαιδευτικά μέτρα τα οποία προτίθεται να θέση εις εφαρμογήν η Κυβέρνησις θα επιφέρουν επικίνδυνον διά το Έθνος μορφωτικήν οπισθοδρόμησιν και ανεπιθύμητον καθίζησιν του εθνικού φρονηματισμού………Η προτεινόμενη ίδρυσις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου είναι απροσάρμοστος μεταφύτευσις εις την Χώραν μας ξένου εκπαιδευτικού θεσμού. Επιφέρει σύγχυσιν μεταξύ ετερογενών εκπαιδευτικών λειτουργιών (Διοικήσεως , εποπτείας , Διδασκαλίας, Εππιστημονικής Ερεύνης) και αποσκοπεί εις την ικανοποίησιν των φιλοδοξιών διαφόρων εγκεφάλων».

Τον Ιούλη του 1965 με τα «Ιουλιανά» δημιουργήθηκε πολιτειακή κρίση και ακυρώθηκε η μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Έτσι ο Υπουργός Παιδείας της Κυβέρνησης των αποστατών (με τη συμμετοχή και πατριώτη μας Βουλευτή) Ε. Σαββόπουλος φτιάχνει μια επιτροπή για να εξετάσει αν τα βιβλία που τυπώθηκαν πληρούν «τις προϋποθέσεις’ (κάτι θυμίζει αυτό ε;) και αργότερα δηλώνει:

Δηλώσεις του Υπουργού Παιδείας στους εκπροσώπους του τύπου (Υπουργός ο Ευάγγελος Σαββόπουλος)

(...) Τά βιβλία πού έξετυπώθηκαν (τό 1964 από τόν Όργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων) προς χρησιν των μαθητών συνετάγησαν καί εξετυπωθησαν, χωρίς νά υπάρχη η επιβαλλόμενη υπό του νόμου εγκρισις της αρμοδίας επι­τροπής. "Η6η, έδωσα έντολήν καί συνεστήθησαν έπιτροπαί, υπό τήν προεδρείαν τοϋ γενικού γραμματέως καί βάσει των πορισμάτων των θά άποφανθώμεν εάν θά χρησιμοποιηθούν η θά αποσταλούν προς πολτοποίησιν. Σημειωτέον οτι τά εν λόγω ακατάλληλα βιβλία εστοίχισαν δια καταβολήν συγγραφικών δικαιωμάτων, δαπάνην χάρτου, εκτυπώσεως, επιμέλειαν κ.λπ. 40.000.000 δραχμών. Εις ην περίπτωσιν, λοιπόν,αί έπιτροπαί άποφανθώσιν οτι τά βιβλία δεν πρόκειται νά χρησιμοποιηθούν, τόν λόγον έχει ή ποινική δικαιοσύνη, της οποίας την συμπαράστασιν θά ζητήσωμεν.

Όπως βλέπετε το «να καώσιν» της αντίστοιχης επιτροπής του 1920 «βελτιώθηκε» σε «πολτοποίησιν» το 1965. Βλέπετε κάποιοι δεν «βελτιώνονται» ποτέ.

Στις 21 Απριλίου 1967 τα τανκς των Συνταγματαρχών «έβαλαν στο γύψο» εκτός από τις ελευθερίες των Ελλήνων και την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.  Στις 5 Μαΐου 1967 ο Υπουργός Παιδείας στέλνει προς τα Γυμνάσια της χώρας την εξής τηλεγραφική διαταγή αντιπροσωπευτική του τι πρόκειται να επακολουθήσει τα επόμενα 7 χρόνια

ΔΙΛΚΟΠΤΟΜΕΝ ΔΙΔAΣΚAΛΙΑΝ 

 ΣΊΌΙΧΕΙΩΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

Τηλεγραφική Διαταγή του Υπουργείου Παιδείας προς τά Γυμνάσια (5 Μαΐου 1967).

«Από 8 Μαΐου 1967 διακόπτομεν διδασκαλίαν μαθήματος Στοιχείων Δημο­κρατικού Πολιτεύματος εις Σχολεία Μέσης Εκπαιδεύσεως καταργούμενης καί της γραπτής εξετάσεως τούτου.Stop.. Μέχρι τούδε τεθείσα προφορική βαθμολο­γία μαθήματος τούτου δεν θά ληφθη υπ' όψιν. Stορ. Εις προβλεπομένας υπό ωρο­λογίου προγράμματος ώρας διδασκαλίας ανωτέρω μαθήματος θά άναπτύσσηται εις μαθητάς νόημα καί σκοποί Επαναστάσεως καί οτι αυτή είναι γνησίως Ελληνική, μή στρεφόμενη εναντίον Εθνικών κομμάτων συμφώνως προς Διάγ­γελμα κα ίΠρογραμματικάς Δηλώσεις κ. Προέδρου Κυβερνήσεως. Stορ. Αναφέ­ρατε ημίν τηλεγραφικώς ληψιν καίέκτέλεσιν παρούσης». 

Σε λίγο με το νόμο 129/1967 επανέρχεται στα σχολεία η διδασκαλία της καθαρεύουσας σε  όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης , οι εισαγωγικές εξετάσεις από το δημοτικό στο Γυμνάσιο που γίνεται εξατάξιο, καταργείται η υποχρεωτική φοίτηση στο Γυμνάσιο, το «ακαδημαϊκό απολυτήριο», το Παιδαγωγικό ινστιτούτο και με το νόμο 532/1970 για να διοριστεί κάποιος στην εκπαίδευση έπρεπε να έχει ήθος του οποίου «ίδιον και ουσιώδες στοιχείον δια τους εκπαιδευτικούς είναι η πίστις και αφοσίωσις εις το Ελληνικά και χριστιανικά ιδεώδη».

Αυτό ήταν το τέλος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1964 και οι πρώτες πρωτοβουλίες της στρατιωτικής Κυβέρνησης των Συνταγματαρχών.