Ένα τραγούδι, μια ιστορία: Ο τρελός τσιγγάνος

*του Δημήτρη Γιοβανόπουλου, Φοιτητή Φιλοσοφικής

Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια του ελληνικού πενταγράμμου. Ένα τραγούδι που ταξιδεύει τον σύγχρονο ακροατή σε μία εποχή αρκετά μακρινή από αυτόν. Το τραγούδι αυτό ονομάζεται «Ο τρελός τσιγγάνος» και στάθηκε αφορμή για μία μεγάλη διαμάχη δύο προσώπων του καλλιτεχνικού χώρου. Έχει λεχθεί επανειλημμένως πως δεν ήταν λίγες οι φορές όπου άλλοι καλλιτέχνες καταχράστηκαν παράνομα δημιουργίες του Βασίλη Τσιτσάνη, είτε πρόκειται για μουσική είτε για στίχους.

Στην περίπτωση του «Τρελού τσιγγάνου» αυτή που προσπάθησε να κλέψει τη δημιουργία του Τσιτσάνη ήταν η Ιωάννα Γεωργακοπούλου.

 

Η Ιωάννα Γεωργακοπούλου γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας, κατά πάσα πιθανότητα το 1920, και ήδη από τα 16 της χρόνια ξεκίνησε για να κατακτήσει το λαϊκό πάλκο. Στην δισκογραφία μπήκε το 1938 και μετά τον πόλεμο συνεργάστηκε με τους πιο σημαντικούς λαϊκούς δημιουργούς. Εκείνη που της έδειξε  το δρόμο για το λαϊκό τραγούδι ήταν η Αγγέλα Λυκιαρδοπούλου, τραγουδίστρια του ελαφρού ρεπερτορίου που εμφανιζόταν στη «Μάντρα τού Αττίκ». Η σταδιοδρομία της δεν ήταν ποτέ κάτι το ιδιαίτερο, κάτι λογικό καθότι σε καμία περίπτωση η φωνή αλλά και η παρουσία της δεν ξεπερνούσε άλλες μεγάλες τραγουδίστριες όπως η Μαρίκα Νίνου, η Σωτηρία Μπέλλου και η Χαρούλα Λαμπράκη μετέπειτα. 

 

Ο Βασίλης Τσιτσάνης όμως δεν δίστασε να την επιβάλλει στο πάλκο και να της δώσει δικές του συνθέσεις για να τις τραγουδήσει σε πρώτη εκτέλεση. Ορισμένα  από τα μεγάλα σουξέ με τον Βασίλη Τσιτσάνη, ήταν τα τραγούδια, «Τι σε μέλλει εσένα και αν γυρνώ», «Κίνησε η γερακίνα», «Νύχτες Μαγικές», «Αργοσβήνεις μόνη» και «Φυσάει ο Μπάτης». Η Γεωργακοπούλου, όμως, από κάποια περίοδο και μετά, συγκεκριμένα το 1948, αποφάσισε να αφήσει τον Τσιτσάνη που συνεργαζόταν με την ίδια και την Σωτηρία Μπέλλου και να κυνηγήσει την τύχη της αλλού. Πράγματι συνεργάστηκε με τον Στελλάκη Περπινιάδη, Μανώλη Χιώτη, Μάρκο Βαμβακάρη και Γιώργο Μητσάκη.

 

Ο «Τρελός Τσιγγάνος» ηχογραφήθηκε το 1947 με πρώτη φωνή την Ιωάννα Γεωργακοπούλου και δεύτερη τον Βασίλη Τσιτσάνη. Ο «Τρελός Τσιγγάνος» ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Ήταν αντάρτης του ΕΛΑΣ, που αγωνίστηκε κι αυτός για την απελευθέρωση Ελλάδας μας από τους Γερμανούς κατακτητές. Δυστυχώς, όμως, πλήρωσε με τη ζωή του. Εκτελέστηκε από τα Ες-Ες. Ήταν ο αληθινός ήρωας του τραγουδιού που γράφτηκε στα τέλη του 1943.

 

Οκτώ χρόνια μετά την πρώτη ηχογράφηση του τραγουδιού, το 1955, ο Μιχάλης Κακογιάννης έγραψε και σκηνοθέτησε μία ταινία με τίτλο «Στέλλα». Βασίζεται στο θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια», ενώ είναι εμπνευσμένη δραματουργικά από το μύθο της Κάρμεν. Διακρίθηκε με το βραβείο καλύτερης ταινίας ρετροσπεκτίβας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1960, με τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξένης ταινίας του 1956, καθώς και με το βραβείο ερμηνείας Isa Miranda, για τη Μελίνα Μερκούρη, στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών του 1955. Ήταν επιπλέον η ελληνική υποβολή για το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας του 1956. Υπήρξε η τελευταία ταινία της Μήλας Φιλμ, σημειώνοντας αξιοσημείωτη καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία (134.142 εισιτήρια). Σε αυτή πραγματοποίησαν την πρώτη κινηματογραφική εμφάνισή τους η Μελίνα Μερκούρη και ο Κώστας Κακκαβάς. Η ηρωίδα, που διαλέγει το δικό της δρόμο αντιμετώπισης των αντιλήψεών της ενόχλησε τα αριστερά έντυπα «Αυγή» και «Επιθεώρηση Τέχνης», με αποτέλεσμα να επιτεθούν σκληρά κατά της ταινίας. Τα σχόλια του ξένου Τύπου στις Κάννες ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκά για την ηρωίδα-πρότυπο της γυναικείας απελευθέρωσης. Η Στέλλα είναι τραγουδίστρια στο κέντρο Παράδεισος, που διευθύνει η Μαρία, και έχει δεσμό με τον Αλέκο, γόνο πλούσιας οικογένειας. Για μια ακόμη φορά, αυτή θα είναι που θα θέσει τέρμα στο δεσμό τους, πριν έρθει η φθορά. Ο Αλέκος θα σκοτωθεί σε ένα ατύχημα. Η Στέλλα αρχικά θα αποφύγει τη στενή πολιορκία του ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού, Μίλτου. Αργότερα θα υποκύψει στη γοητεία του. Όμως θα θέσει τους δικούς της όρους προκειμένου να συνεχιστεί η σχέση τους.  Διχασμένοι οι κριτικοί της εποχής, αντιμετώπισαν την ταινία είτε με ευμενή σχόλια, είτε με εξαιρετικά αρνητική κριτική (ειδικά από τον αριστερό Τύπο της εποχής). Στο μόνο που όλοι συμφωνούσαν, ήταν η ερμηνεία της Μελίνας Μερκούρη, η οποία επαινέθηκε. Οι περισσότεροι κριτικοί περιέγραψαν την ταινία ως ένα ηχηρό κατηγορητήριο σε βάρος της πατριαρχίας, με την πρωταγωνίστρια να εκπροσωπεί ένα γυναικείο πρότυπο που ήταν αναμφίβολα ξένο προς την ελληνική κοινωνία της εποχής, αλλά και μια διαχρονική ηρωίδα τραγωδίας. Κατά τον ιστορικό Γιάννη Σολδάτο, η Στέλλα εξέφραζε τις επιθυμίες πολλών γυναικών, λίγες από τις οποίες ωστόσο τολμούσαν να ακολουθήσουν το παράδειγμά της. Ειδικότερα, προσωποποιεί τη σύγκρουση των παραδοσιακών αξιών, του ηθικού κώδικα και της τιμής με το ερωτικό πάθος που τελικά δε διασώζεται σε αυτά τα πλαίσια.

 

Πριν την έναρξη των γυρισμάτων της ταινίας, ο Μιχάλης Κακογιάννης ζήτησε από τον Μάνο Χατζιδάκι να γράψει την μουσική της ταινίας. Με τη σειρά του, ο Μάνος Χατζιδάκις ζήτησε από τον Βασίλη Τσιτσάνη να γράψει του στίχους ενός τραγουδιού πάνω στους οποίους θα έβαζε ο ίδιος τη μουσική. Ο Βασίλης Τσιτσάνης, λοιπόν, έγραψε το πασίγνωστο πλέον τραγούδι, «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι». Ο Χατζιδάκις στη συνέχεια ζήτησε από τον Τσιτσάνη την άδεια για να ενσωματώσει πάνω στους στίχους, τη μουσική του «Τρελού τσιγγάνου». Πράγματι ο Τσιτσάνης έδωσε τη μουσική και το αποτέλεσμα ήταν ένα αριστούργημα με την απόλυτη υπογραφή του Βασίλη Τσιτσάνη. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Μιχάλη Κακογιάννη αλλά και τον Μάνο Χατζιδάκι, το τραγούδι είναι μία δημιουργία του Βασίλη Τσιτσάνη, ασχέτως αν αναγράφεται κι ο Χατζιδάκις ως ο δεύτερος συνθέτης του τραγουδιού. Αυτό έγινε με τη σύμφωνη γνώμη του Τσιτσάνη.

 

Όταν πήγε και η Γεωργακοπούλου να παρακολουθήσει την ταινία, σε μία από τις πρώτες προβολές της, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, εκνευρίστηκε που άκουσε μία κατά τη γνώμη της δική της μελωδία με την υπογραφή του Βασίλη Τσιτσάνη. Η ίδια πήγε να τον συναντήσει και να ζητήσει εξηγήσεις. Όταν με προκλητικό ύφος ζήτησε από τον Τσιτσάνη ποσοστά ο συνθέτης εξοργίστηκε. Αντάλλαξαν βαριές κουβέντες και οι δρόμοι τους χώρισαν οριστικά. Η ιστορία όμως δεν ξεχάστηκε ποτέ καθότι αφορά μία πεντακάθαρη και πρωτοφανή περίπτωση κατάχρησης και κλοπής ενός τραγουδιού.

 

Το τραγούδι όμως είναι τραγούδι του Βασίλη Τσιτσάνη. Οι δικαστικές διαμάχες διαδεχόταν η μία την άλλη ακόμη και μετά τον  (βιολογικό) θάνατο του Τσιτσάνη. Η οικογένειά του πάλεψε με όλες τις δυνάμεις που είχε. Αλλά μάλλον δεν αρκούσαν. Η «δικαιοσύνη» όμως θεώρησε πως για κάποιον ανεξήγητο λόγο, το τραγούδι ανήκει στην Ιωάννα Γεωργακοπούλου. Αν κάποιος ακούσει το τραγούδι όμως, θα καταλάβει πως είναι όλο βγαλμένο από τον μαγικό και μουσικό κόσμο του Βασίλη Τσιτσάνη.

Τρελέ τσιγγάνε, για πού τραβάς
μέσα στη νύχτα μόνος πού πας
ο χωρισμός σου είναι καημός
μες στην καρδιά μου παντοτινός

Τι φεύγεις μόνος και βιαστικός
σα να `σουν ξένος περαστικός
σκλάβα σου μ’ έχεις παντοτινά
πάρε κι εμένα στα μακρινά

Τρελέ τσιγγάνε τι με κοιτάς
έρημη μόνη με παρατάς
πάμε τσιγγάνε, πριν την αυγή
θα `ρθω μαζί σου και όπου βγει