"Σούπερ ήρωες" vs "νοικοκυρούλες": Παιχνίδια και στερεότυπα

*του Δημήτρη Κούκη

Η Maria Montessori, ιταλίδα παιδαγωγός, ανέφερε εύστοχα πως «το παιχνίδι αποτελεί τη μοναδική δουλειά των παιδιών» και πως «μέσα από το παιχνίδι κάθε παιδί αναπτύσσεται σύμφωνα με τους νόμους της φύσης». 

Το παιχνίδι είναι συνυφασμένο με την ιστορική εξέλιξη κάθε κοινωνίας και διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη σωματική, διανοητική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Αποτελεί ξεκάθαρη ένδειξη ψυχικής υγείας για την παιδική ηλικία, καθώς κάθε παιδί εκφράζεται, κοινωνικοποιείται, χαίρεται, δημιουργεί, συνεργάζεται, διοχετεύει την χαρά, την οργή, την ματαίωσή του… παίζοντας. 

«Στη ζωή σου, να κάνεις μόνο ό,τι σε κάνει ευτυχισμένο», λέμε συχνά στα παιδιά μας. Μήπως όμως τα παιχνίδια που τους αγοράζουμε στέλνουν διαφορετικό μήνυμα; Μήπως τα παιχνίδια ωθούν τα κορίτσια να οικειοποιηθούν ένα ρόλο και τα αγόρια έναν άλλο; Μήπως τα παιχνίδια των παιδιών μας, μεταφέρουν λανθασμένα μηνύματα; 

Στους διαδρόμους των μαγαζιών με παιχνίδια διαπιστώνουμε ξεκάθαρα τι σημαίνει «παιχνίδια για κορίτσια» και «παιχνίδια για αγόρια». Πρώτος διαχωρισμός, τα χρώματα. Για τα κορίτσια ροζ, φούξια και λευκά. Για τα αγόρια μπλε, μαύρο, γκρι και κόκκινο. Ύστερα, το περιεχόμενο. Τα αγορίστικα παιχνίδια περιέχουν δράση, συχνά βία και κάνουν θόρυβο. Οχήματα με σειρήνες, υπερήρωες με όπλα, κατασκευές. Αντιθέτως στα κοριτσίστικα παιχνίδια απουσιάζει η δράση. Κυριαρχεί η ομορφιά, όπως το μακιγιάζ και τα μαλλιά, και τα παιγνίδια ρόλων, όπως το νοικοκυριό και η φροντίδα μωρών. 

Φταίνε οι γονείς;

Συνηθίζουμε λοιπόν να αναφερόμαστε σε «αγορίστικα» ή «κοριτσίστικα» παιγνίδια. Τα παιχνίδια, ωστόσο, δε χρειάζεται να έχουν «γένος». Αποκτούν όμως «γένος» μέσα από τη φυσική ροπή των γονιών να ανταποκριθούν στα κοινωνικά στερεότυπα που κυριαρχούν και στις μέρες μας (!) και ζητούν από τους άνδρες να είναι περισσότερο «δυναμικοί» ή «επιθετικοί» και τις γυναίκες να είναι πιο «ευάλωτες», «γλυκές», «συγκαταβατικές» και «προστατευτικές». Τα παιχνίδια δε χρειάζεται να έχουν «γένος» –τουλάχιστον σε απόλυτο βαθμό– διότι έτσι τα παιδιά μαθαίνουν ότι κάποια πράγματα δεν είναι αντρικά ή γυναικεία, αλλά ανθρώπινα. 

Λαθεμένα, δυστυχώς, θεωρούμε ότι η επιλογή των παιχνιδιών διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ταυτότητα του φύλου των παιδιών. Τα παιδιά αποκτούν την ταυτότητα του φύλου τους, κατά την περίοδο των προσχολικών τους χρόνων. Η ταυτότητα του ρόλου του φύλου διαμορφώνεται από βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Οι κοινωνικοί παράγοντες διαδραματίζουν βασικό και κυρίαρχο ρόλο. 

Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης (Bandura, 1977), η συμπεριφορά του παιδιού διαμορφώνεται από τη συμπεριφορά των άλλων, ιδιαίτερα των γονέων. Αυτή η συμπεριφορά περιλαμβάνει τις διαφορές φύλου στη συμπεριφορά και τις στάσεις. Οι γονείς και άλλα σημαντικά πρόσωπα ενισχύουν συγκεκριμένες συμπεριφορές, και αποθαρρύνουν ή αποδοκιμάζουν άλλες. Κάθε εμπειρία, κάθε αλληλεπίδραση, κάθε δραστηριότητα, ενισχύει κάποια νευρικά κυκλώματα εις βάρος άλλων και όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο μεγαλύτερη η επίδραση.

Καταρρίπτοντας στερεότυπα

Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι να αντιπαραθέσουμε τη φύση και την ανατροφή, αλλά να εξετάσουμε πώς η ανατροφή γίνεται φύση: το περιβάλλον στο οποίο παίζουν και μεγαλώνουν τα παιδιά μπορεί να ενθαρρύνει ένα φάσμα ικανοτήτων και να αποκλείσει κάποιο άλλο. Θα ήταν πιο εποικοδομητικό λοιπόν να προωθήσουμε, χωρίς καταναγκασμό, τις φιλίες μεταξύ παιδιών διαφορετικού φύλου κι ένα ευρύτερο φάσμα επιλογών στο παιχνίδι. Υπάρχουν, άλλωστε, ενδείξεις ότι τα παιδιά που έχουν φιλίες με το αντίθετο φύλο σε μικρή ηλικία έχουν πιο υγιείς αισθηματικές σχέσεις ως έφηβοι.

http://www.in2life.gr